255

Zmienna równowaga sił. Wiek XVIII 255

a tym samym powiększył się obszar, na którym rolników w większym zakresie kontrolowali plemienni wodzowie niż miejscy urzędnicy.

Na terytoriach leżących poza granicami imperium doszło do podobnych procesów. Na omańskim wybrzeżu - w Maskacie - umocniła się nowa rodzina władców, która jako pierwsza przejęła imamat ibadytów, a przymierze zawarte między władcami i kupcami przyczyniło się do rozszerzenia omańskiego handlu wzdłuż wybrzeży Oceanu Indyjskiego. W portach Zatoki: w Kuwejcie, Al-Bah-rajnie i w kilku pomniejszych, pojawiły się rodziny władców ściśle powiązane ze społecznościami kupieckimi. W Sudanie, na południe od Egiptu, istniały dwa sułtanaty: jeden z nich, sułtanat Fundżu, leżał na żyznych terenach między Nilem Białym a Błękitnym, gdzie szlaki handlowe prowadzące z Egiptu do Etiopii przecinały się ze szlakami z Afryki Zachodniej ku Morzu Czerwonemu; drugim był sułtanat Darfuru, położony na zachód od Nilu, na szlaku handlowym z Afryki Zachodniej do Egiptu.

W Maroku, na krańcach Maghrebu, od połowy XVII wieku panowali Ala-widzi, ale nie posiadali ani silnej armii, ani biurokracji, na których mogliby się oprzeć osmańscy władcy. Podobnie jak ich poprzednicy, nigdy nie zdołali w pełni zdominować miasta Fezu z jego potężnymi rodami kupieckimi, ali-mami skupionymi wokół meczetu Al-Karawijjin i świętymi rodami strzegącymi grobowców przodków. Poza miastami mogli co najwyżej kontrolować część prowincji dzięki politycznym manipulacjom i prestiżowi swojego pochodzenia. Ponieważ nie mieli bezpiecznego oparcia, potęga ich władzy ulegała zmianom; na początku XVIII wieku była silna, potem osłabła, ale ożyła w drugiej połowie tego wieku.

Społeczeństwo arabsko-osmańskie i jego kultura

W XVIII wieku wpływ władzy i kultury Osmanów na prowincje arabskie był coraz większy. Umocnił się w miastach dzięki tak zwanym „lokalnym rodom lub ugrupowaniom osmańskim”. Z jednej strony dowódcy wojskowi i urzędnicy cywilni osiedlali się w stolicach zakładając rody lub dwory, które utrzymywały swoją pozycję służąc Osmanom z pokolenia na pokolenie; lokalne rody panujące i grupy mameluków stanowiły tylko górną warstwę zjawiska, które istniało również na innych poziomach. Niektórzy z nich objęli stanowiska w miejscowej administracji, inni bogacili się dzięki uzyskaniu dzierżaw podatkowych, jeszcze inni wysyłali swoich synów do lokalnych szkół religijnych, a stamtąd na stanowiska prawnicze. Z drugiej strony członkowie miejscowych rodów z tradycjami wiedzy religijnej w coraz większym stopniu dążyli do objęcia stanowisk w zakresie funkcji religijnych i prawnych, a tym samym chcieli zdobyć kontrolę nad wakfami, włączając w to te najbardziej dochodowe, ustanowione po