s2(2)

KONSTRUKTYWIZM

166

Tożsamości i interesy aktorów powstają w wyniku powtarzalnego działania. społecznej interakcji i oddziaływania kultury dominującej w danej społeczności. Nic są państwom dane a priori, tak jak twierdzą teorie racjonalistyczne. lecz kształtują się w wyniku powtarzalnych i zrytualizowanych interakcji. Nic są tez stale i autonomiczne, ale płynne i zależne od lego, co się postrzega jako zagrożenie. To z kolei rodzi niepewność tożsamości, ponieważ różne czynniki mogą być uważane za zagrożenie^{1 2}'. Tożsamości państw powstają w ścisłej relacji ze sobą. na przykład tożsamości związane z rolą Izraela i Palestyny się dopełniają, dlatego zmiana jednej musi nieuchronnie wywołać zmianę drugiej. Tożsamość określa interesy, które dotyczą przetrwania fizycznego (zabezpieczenia przed podbojem), zapewnienia autonomii, dobrobytu i zbiorowego poczucia własnej wartości².

Rzeczywistość społeczna jest wynikiem oddziaływania idei i wartości. System międzynarodowy tworzy instytucjonalne i kulturowe środowisko dla państw kierujących się w swoim postępowaniu normami. Normy mają charakter konstytutywny i regulacyjny, legitymizują cele. do których zmierzają aktorzy, i w ten sposób określają ich interesy. Bycie aktorem oznacza zdolność do bycia czynnikiem sprawczym i wywoływania zmiany. Na działanie aktorów wpływa ich usytuowanie w stosunku do innych, jednak panują oni nad swoim działaniem i je kontrolują. Rulynizowane działanie daje poczucie ufności i zapewnia aktorom bezpieczeństwo ontologiczne (zostanie omówione w dalszej części rozdziału). Zachowanie jest oceniane zgodne z logiką poprawności, gdzie kryterium oceny stanowi zbieżność działania z normami i zasadami⁴.

Postrzeganie bezpieczeństwa

Konstruktywizm postrzega bezpieczeństwo i jego zagrożenia inaczej niż tradycyjne studia nad bezpieczeństwem. Bezpieczeństwo jest uwarunkowane nie tylko przez rozkład zdolności militarnych, lecz także przez dominującą w systemie kulturę. Dla tradycyjnych studiów nad bezpieczeństwem

PoUrrtyyn³

tełi³cne³tvn

zagrożenia istnieją obiektywnie. Konstruktywiści twierdzą zaś, ze bezpieczeństwo i zagrożenia są konstruowane w procesie społecznym jako wynik oddziaływania historii, kultury, ideologii i dominujących dyskursów. Akt konstruowania powołuje do istnienia coś. co wcześniej nie istniało⁵.

Konstruktywiści koncentrują się na społeczeństwie, a mc na państwie. Dostrzegają, że konflikt może być wykorzystywany do tworzenia i umacniania narodowych tożsamości. Szczególną rolę przypisują elitom, które tworzą idee, definiują zagrożenia dla bezpieczeństwa i w ten sposób wpływają na zachowanie państw. Przedmiotem zainteresowania jest powstawanie, rozwój i zanikanie problemów bezpieczeństwa. Zdaniem Aleksandra Wendta dylemat bezpieczeństwa nie jest dany przez anarchię lub naturę - jak utrzymują realiści - lecz jest konstrukcją społeczną. Jeśli jednak zostanie zinstytucjonalizowany, trudno go przezwyciężyć, należałoby bowiem zmienić prakty ki, które są głęboko zakorzenione w strukturze podzielanej wiedzy⁴.

Państwa podchodzą do innych państw według tego. jakie mają dla nich znaczenie, a nic tylko z punktu widzenia ich siły. Inaczej traktują przyjaciół, a inaczej wrogów, którzy im zagrażają. Anarchia i rozkład sil w systemie jeszcze nam nie mówi, kto jest przyjacielem, a kto wrogiem. Na-przykład potęga militarna Stanów Zjednoczonych ma inne znaczenie dla Kanady, a inne dla Kuby. Podobnie inny jest stosunek Stanów Zjednoczonych do broni nuklearnej będącej w posiadaniu Korci Północnej niż. Wielkiej Brytanii; w pierwszym przypadku broń ta zagraża Stanom Zjednoczonym, w drugim - nic’.

Zdaniem konstruktywistów potęga ma naturę dyskursywną, jest związana z wiedz;), ideami, kulturą, ideologią i językiem. Przejawia się w zdol ności do kontrolowania podzielanego znaczenia, które powstaje w wyniku podobnego rozumienia, postrzegania i działania aktorów społecznych, wzajemnego etykietowania i wspólnego ustalania hierarchii. Daje możliwość tworzenia tożsamości i interesów innych aktorów tak, by ograniczały ich zdolność do kontrolowania przeznaczenia³. Wojna jest konstytuowana przez dyskurs na lemat tego, co stanowi prawomocną przemoc państwową, terroryzm - przez dyskurs delegalizujący przemoc, która nic pochodzi od państwa. natomiast naruszenia traktatowe - przez dyskurs określający to, co stanowi zobowiązanie.

1

^ł I>avkl Campbell, Wttimg Security: l/niled Siata fereign Petity and ibe Potiitcs o/ Idenliiy, Minnca polis: L'nivcrsity of Minnesota Press I99S. s. SS. Pa Ir/ tal/c Emanuel Adler, Setiing the Middle GronnJ CorutnntMun in World Pułtttcs. .Europcan Journal of Intcmauoiul Rcl.itioni’ 1997, l 3. nr 3, t. 319-363.

•    Aleundcr Wendt. Społeczna teoria Uusunkdw ouęiąnarodoKyth. dum. Włodzimier/ Dea/yński, Warszawa: W'yd;mniciw Naukowe .Scholar² 2008, s. 211-216,220-223.

2

   Anihony Giddcns, Stanowienie ²polecicAst²v Zarys teorii strukturacji, dum. Stefan Amsterdamski, Fo/iufi: Zysk i S-ka Wydawniczo 2003, s. 53.

*    Karin M. Ficrke, Critical Approacha to International Security, (Mord. FoMty t're« 2007. ³. 56

3

   Atojiidcr Wcndl. Anarchy is What States Make o/ li The Soctal Comtmcilon of Power fblutcs, .International Orgaimation’ 1992. L 46. nr 2. s. 391-425.

’ Ibtdcni

' Ted Hopf, The Promise of ConuructMsm in International Relattons Tkeory, .International Security³ l99S.t.23.nr I.³. I7S.