S3 rodzaje skał

. Ogólny podział skał

Rodzaj skały

lagmowe

►sadowe

wylewne

głębinowe

okruchowe

pochodzenia

organicznego

pochodzenia

chemicznego

letamorficzne (przeobrażone)

Nazwa skały

andezyt

bazalt

dioryt

gabro

granit

sjenit

less

piaskowiec

żwir

zlepieniec

wapien kreda węgiel ropa naftowa gaz ziemny fosforyt

sól kamienna gips

anhydryt

gnejs, kwarcyt marmur

łupki krystaliczne

Iowa porfirowa

posiadają skały, którychproces krystalizacji rozpoczął się w głębi Ziemią

rych proces kry: zakończył na jej powierzchni

•    w skale o budowie porfirowej widoczne są minerały tkwiące w rnasi^ bezpostaciowej

•    minerały nazywamy prakryształami

-    wykrystalizowały się one głęboko pod powierzchnią Ziemi

•    masę bezpostaciową nazywamy ciastem skalnym

♦    andezyt

•    skała o budowie porfirowej

•    barwa szaro-czarna

•    skład mineralogiczny podobny jak u gabra

♦    melafir

•    skała o budowie porfirowej

•    barwa czerwonawa lub czarna

•    skała porowata

-    z krzepnącej magmy nie zdążyły wydostać się gazy

♦    migdałowiec

•    melafir z wtórnym wypełnieniem porów “Bazalt

•    skała skrytokrystaliczna

•    barwa czarna

-    stosunkowo mała zawartość krzemionki

•    skład mineralogiczny podobny jak u gabra * obsydian

•    skała zbudowana ze szkliwa wulkanicznego

•    barwa zielonoczarna

-    szkliwo wulkaniczne powstaje wtedy, gdy lawa zastyga w wodzie

luźnej

pumeks skała skrytokry barwa jasnoszai posiada dużo p<

sKaiy oki uwnowe mają postać luźnej zwietrzeliny bątlĄ zwięzłej skały (tab. 4). Proces tworzenia skały zwięzłej ze skał luźnych polegający na łączeniu (zlepianiu) spoiwem ziaren skalnych nazywa się diagenezą (gr. di - „drugi”, ge nos - ..pochodzenie, powstanie”). Diageneza odbywa się na małej głębokości, czyli przy niskim ciśnieniu, a głównymi czynnikiem zmiany jest spoiwo, które może być krzemionkowe, węglanowe lub żelaziste. W wyniku wymieszania

•    margiel - skała osadowa, okrochowa, lita, powstała z połączenia iłu i węglanu wapnia

w niektórych klasyfikacjach zaliczana do skał osadowych organicznych

•    glina - skała osadowa, okruchowa, zwięzła, stanowiąca mieszaninę iłul i piasku

•    tuf - skała osadowa, okruchowa, luźna, powstała z osadzenia popiołów!

wulkanicznych, zaliczana do grupy skał piroklastycznych    *

skały piroklastyczne - skały powst '    ^J—"    ~

wulkanicznego

•    tufit - skała osadowa, piroklastyczna, zwięzła, powstała z osadzania tufówl

w zbiorniku wodnym    •

b) Skały węglanowe, które zbudowane są z węglanów, głównie węglanu wapnia (CaCO,). Do grupy tej należą:

-    wapienie - utworzone z węglanowych szczątków' szkieletu zwierząt

morskich: dzieli się je na:

•    wapienie muszlowe (muszlowce),

•    wapienie krynoidowe (powstałe z liliowców).

•    wapienie koralowe (wapienie rafowe).

•    wapienie litotamniowe (roślinne, powstałe ze zwapnialych plech glonów);

-    dolomity - skała składająca się głównie z minerału dolomitu oraz małych ilości kalcytu, minerałów ilastych i substancji bitumicznych; kreda pisząca - skała powstała z maleńkich pancerzyków otwornic, żyjących w dużych ilościach w ciepłych morzach: margiel - mieszanina węglanu wapnia pochodzenia organicznego i ilu; opoka - mieszanina węglanowych pancerzyków otwornic i krzemionkowych szkieletów gąbek.

Podział skał magmowych ze względu na zawartość krzemionki

♦    kwaśne

granit, sjenit, liparyt, porfir kwarcowy

•    zawierają ponad 60% krzemionki

•    jaśniejsze i o mniejszej gęstości niż skały zasadowe

♦    zasadowe

dioryt, gabro, andezyt, melafir, migdałowiec, bazalt, labradoryt

•    zawierają poniżej 60% krzemionki

•    ciemniejsze i o większej gęstości niż skały kwaśne Podział ze względu na głębokość i stopień krystalizacji

♦    głębinowe (jawnokrystaliczne) granit, sjenit, dioryt, gabro, labradoryt

•    powstają głęboko pod powierzchnią gruntu

•    w warunkach wysokiego ciśnienia

•    w wysokiej temperaturze

•    im głębiej krzepną tym posiadają większe kryształy

♦    wylewne (skrytokrystaliczne i o budowie porfirowej) liparyt, porfir kwarcowy, andezyt, bazalt, pumeks, melafir, obsydian

•    powstają płytko pod powierzchnią gruntu lub na jego powierzchni

•    lawa stygnie szybko i brak czasu na krystalizację minerałów

SKAŁY OSADOWE adowe są to skały powstałe z nagromadzenia rozdrobnionych c ze szczątków roślinnych i zwierzęcych a także z wytrącenia sit,

Klasyfikacja skał osadowych ze względu na stopień spojenia ziaren

♦    lite

•    poszczególne ziarna są ze sobą mocno złączone - najczęściej lepiszczem

•    piaskowiec, druzgot, margiel, węgiel kamienny, sól kamienna, rogowiec, opoka, radiolaryt

♦    zwięzłe

•    ziarna ze sobą połączone przez to, że są mocno rozdrobnione i sprasowane

•    ił, glina, less, muł

♦    luźne

•    ziarna nie uległy złączeniu ani zespoleniu

•    otoczaki, piasek, żwir Klasyfikacja genetyczna

♦    okruchowe (klastyczne)

- powstają z rozdrobniena innych skał

•    podział w zależności od wielkości ziaren i stopnia ich zespolenia

WIELKOŚĆ ZIAREN	SKAŁY LUŹNE	SKAŁY ZW IĘZŁE	SKAŁY LITE
poniżej 0,01 mm		ił	iłowiec
0,01 - 0,1 mm		muł	mułowiec
01,-2 mm	piasek		piaskowiec
2 mm - 2 cm	żwir		zlepieniec, brekcja
2 cm - 20 cm	głaziki, otoczaki
powyżej 20 cm	głazy

piaski powstają zarówno w środowisku wodnym jak i lądowym piaski pustynne są matowe i równoziareniste piaski powstałe w środowisku wodnym mają połysk szklisty zlepieniec to skała osadowa, okruchowa, lita, powstała z połączenia obtoczonych żwirów brekcja to skała osadowa, okruchowa, lita, powstała z połączenia kanciastych żwirów

less to skała osadowa, okruchowa, pochodzenia eolicznego, zwięzła, zbudowana z mułów, skład mineralny zbliżony do składu piaskowca lub mułowca, zawiera tylko znacznie wiecei weelanu waonia (zawartość CaCO

osadzania stałych produktów wybuchli

odzaje metamorfizmu ► metamorfizm kontaktowy

•    zachodzi przy zetknięciu skały z magmą

•    wywołuje przekrystalizowanie skały

•    może doprowadzić do nasycenia skały materiałem pochodzącym z magmy

•    roztworami wodnymi

•    gazami

•    w jego wyniku powstają wapienie przeobrażone (marmury)

•    w Polsce - wapień wojcieszowski, wapień dębnicki, wapień biała marianna

- marmur - nazwa zastrzeżona dla białego wapienia przeobrażonego, pochodzącego z okolic Carrary i Massy we Włoszech

♦    metamorfizm regionalny

•    zachodzi na skutek ciśnienia warstw nadległych w wysokiej temperaturze

•    zmianie ulega tekstura i struktura skał

•    w jego wyniku powstają

•    łupki talkowe, łupki mikowe, fyllity

Pamiętaj, że metamorfizm regionalny nie jest procesem diagenezy.

♦    metamorfizm dynamiczny

•    występuje w czasie ruchów skorupy ziemskiej

•    obok ciśnienia nadkładu działa ciśnienie boczne wywołane ruchami skorupy ziemskiej

•    zmianie ulega tekstura i struktura skał

zegląd wybranych skał przeobrażonych    « kwarcyt

Cechy wyróżniające skały przeobrażone	Skaty	Skaty
♦ równoległe ułożenie ziaren minerałów	wyjściowe	metamorficzne
■ warstwowanie minerałów	granity	gnejsy
♦ łupkowatość	piaskowce	kwarcyty
	wapienie	marmury
	lupki ilaste.	u---......