Salomonowicz (25)

(zbrodnie), inne grupy przestępstw ujęto ówcześnie w odrębnych ustawach z 19-22 VII 1791 r. o policji poprawczej (określające ściganie występków) i o policji gminnej (fiolice mumcipale - określających ściganie wykroczeń policyjnych). Łącznie te trzy ustawy ujęły typy 197 przestępstw ściganych represją karną, z tym że aż 150 sklasyfikowano jako zbrodnie (crimes), 26 jako występki, a tylko 21 jako wykroczenia policyjne. Warto tu zauważyć, iż ustawy karne z 1791 r. stworzyły dopiero pierwszą szeroką oficjalną terminologię francuskiego prawa karnego. Kodeks francuski, napisany jasnym, zwięzłym i prostym językiem¹", był wielkim osiągnięciem myśli kodyfikacyjnej. Ustawa o zbrodniach w swej części pierwszej (Des Condamualions) zawarła w 69 artykułach kwestie ogólne, część II dzieliła się na dwa rozdziały: o przestępstwach publicznych i o przestępstwach przeciw osobom prywatnym. Łącznie k.k. 1791 liczył 155 artykułów. Na podkreślenie zasługuje wysoki poziom techniki kodyfikacyjnej i języka kodeksu. W części szczególnej konsekwentnie była przestrzegana zasada łączenia dyspozycji określającej precyzyjnie definicję danego przestępstwa z sankcją za jego popełnienie. Kodeks wprowadził zupełnie nowy katalog kar, na czoło wysuwając kary pozbawienia wolności. Wymiar sprawiedliwości według przepisów z 1791 byl raczej surowy, bowiem obok przepisów o karze śmierci, stosowanej stosunkowo- rzadko i wedle nowych zasad wykonywanej¹¹², kary pozbawienia wolności były surowe, a generalnie obowiązywała zasada kar absolutnie oznaczonych, co powodowało jaskrawy brak elastyczności wymiaru kary"⁵. Likwidacji przecież, uległy nie tylko wszelkie kary kwalifikowane śmierci, ale i gros dodatkowych kar o charakterze kar cielesnych: kary cielesne jako sprzeczne z godnością człowieka, jak i kara piętnowania zbrodniarzy, sprzeczna z ideą poprawy sprawcy i jego ewentualnego powrotu do społeczeństwa zostały zniesione. Celem kary miała być pre-wencia ogólna poprzez zagrożenie sankcją karną i jej wykonanie, które

^1,1 J. Vervarle, /.ej granda thdories de la penie anx XVIIP et XIX' siecią, [w:] La Peine--Punishmenl. 111. Europę dejmn le XVIII' siiele, Bruxclles 1989 (= Rccucils de la Socićtć Jean Bodin, vol. l-VII), s. 14, określił k.k. 1791 jako „unc incarnation parfaitc de 1'ecole classiąue”. Zwłaszcza zasady kary pozbawienia wolności i jej wykonywania uznat za określone w sposób precyzyjny i przemyślany. Por. ogólnie także oceny A Laingui, II diritto penale delta llmchtzitme Pmncese e tleli Imperia, [w:] I Codici preunilari e it Codice Zanardelti. Sliuli coonlinali d da S. Vmaguerra, Padova 1993, s. 38-53.

^m Alt. 2 k.k. 1791 glosit, iż kara śmierci polegać ma na pozbawieniu życia w sposób wolny od jakiejkolwiek formy tortury wobec skazanego. W 1792 r. wprowadzona została we Francji forma kary śmierci przez gilotynowanie jako forma humanitarna, choć okres dyktatury jakobińskiej pozostawi! w tej kwestii złowrogie wspomnienia. K.k. 1791 przewidywał możliwość wymierzenia kary śmierci aż w 45 przypadkach.

¹¹⁵ Lepellctier Saint-Fargeau przedstawiając projekt powiedział: „Łabsurditć feroce de nos lots criminclles ne trouvait de rćmćde quc dans cet autre abus, celui d'etre inter-prćtćes et modifiees arbitrairement par le juge" - wystąpienie z 25 V 1791, Archiyes Parlamenlaires dc 1787 a 1860,1 serie, vol. XXVI, Paris 1885, s. 320.

w stosunku do konkretnego sprawcy miało realizować prewencję szczególną (do eliminacji włącznie), ale i poprawę sprawcy, jeżeli była ona do zrealizowania. Tak więc wedle koncepcji twórców kodeksu kara zawarta w kodeksie miała działać raczej wychowawczo jako zagrożenie karą (prewencja ogólna) niż jako prewencja szczególna, co przypomina późniejszą słynną koncepcję Feuerbacha przymusu psychologicznego działającego potencjalnie na sprawcę. Kara nie miała być odwetem, nie mogła być okrutna, miała być racjonalna, użyteczna w miarę możliwości, a przede wszystkim ściśle proporcjonalna do wagi przestępstwa. Równocześnie jednak dążenie do likwidacji samowoli sądów epoki Starego Porządku spowodowało, iż przeważające przepisy oznaczone absolutną sankcją nie dawały podstawy do indywidualizacji kary'". Sytuację ratowały niektóre przepisy szczegółowe, jak o łagodzeniu kary wobec nieletnich poniżej lat 16, bądź przepis nakazujący zwolnienie z wykonania kary skazanego, który przekroczył wiek 80 lat i odbył co najmniej 5 lat z orzeczonej kary więzienia"⁵. Oceniając system i katalog kar w k.k. 1791 możemy powiedzieć, iż przejmował on od Beccarii i innych humanitarystów wszystko to, co wydawało się racjonalne i użyteczne, jednakże bez nadmiernego przywiązywania wagi do koncepcji czysto humanitarnych: przeważało utylitarne spojrzenie na problem represji. Całość była jednak całkowitym zerwaniem z fundamentami prawa karnego, a nowa koncepcja kary nierozerwalnie związana z ideą szczęścia powszechnego, dążeniem do wychowywania sprawcy przez pracę, choć nie bez rezygnacji z kary odstraszającej, jaką była kara śmierci. W sumie przecież analiza kodeksu potwierdza pogląd, iż porządek publiczny kształtowany represją karną miał na celu bardziej obronę interesów wspólnych społeczeństwa niż interesy jednostkowe.

Co do pojęć ogólnych prawa karnego w ich aspekcie dogmatycznym, należy wskazać, iż ówczesna doktryna francuska prawa karnego była raczej zacofana w porównaniu z dorobkiem niemieckim i znalazło to wyraz w tekście k.k. 1791. Niektóre kwestie ogólne były nadal rozstrzygane jedynie tradycyjnie przy konkretnych sytuacjach ujętych w części szczególnej. Nie tylko brakowało ogólnej definicji przestępstwa

¹¹⁴ Sędziowie traktowani z wielką nieufnością mieli w istocie stosować przepis ustawy do konkretnego oskarżonego na zasadzie zwykłego sylogizmu.

^,,s C. Lepointc, Hisloire des instUulions du drorl fnibltc franęais au XIX⁴ isecie 1789-1914, Paris 1955, s. 381. dobrze ujął ogólny klimat w stosunku do skazanego w k.k. 1791: „On ne tenait pas ancun compte de la bomie conduite du condamne ou de ramendement du condamne, la raison stricte et froide ne se laissait atteindrc par nulle sentimentalitć et pas davantage par nulle interpretation humaine de ses senlenccs". Por, ogólnie podstawowa monografia dla dziejów kary więzienia we Francji: J. Guy-Petit, Ces peines obscures. La pnson penale en France 1780-1875, Paris 1990, tamże bogata bibliografia. Por. także R. Marlinage, Punir le erwte. La npression judiciare depuis le codę pćnal, Paris 1989, pod red. R. Martinage i J. P. Royer, Les destinees du jury cńmirul, Paris 1990.