Scan 33

także cyjopy jjc. którędy usuwane są nlestrawiono resztki pokarmowe, oraz Kdna lub kilka wodnlczektętnłących. tłukących do regulacji clinienia osznotyczzwgo w komórce. Wodniczki tętniące otwierają się na zewnątrz

7. Typ: CILIATA _ ORZIjSKI

Orzełki stanowią obszerną. liczącą około 8000 gatunków. bardzo zróżnicowaną pod względem wyglądu zewnętrznego grupę pierwotniaków. Cech) charakterystyczną Ciliata Jest obocnołt rłcłfk. które występuj) u nich przez cały czas lub przynajmniej' w- nic'Et%rych stadiach ich cyklu Życiowego. Rzęski s\ rozmieszczone regularnie i twórz.) .rzędy zwane k i n r t a m L Niekiedy rzęski łączą óę tworząc i łożone organelle: c i r r I lub mcmbranclle. Rzęski posiadają zazwyczaj dość złożoną *ul>-' pellikularną infraciliaturę, składającą się z wlókienck i tubuli związanych z ciałkami podstawowymi rzęsek, kinclojemami. Infracilialum może występowa* nawet wówczas, gdy same rzęski uległy już redukcji Komórka o rzęska Jest zazwyczaj zaopatrzona w gębę (c yt o st *> m). często położona ns dnie specjalnego zagłębienia — perl atomu (ryc. S8)

U w>elu grup gębie towarzyszy wyspecjalizowane orzęsicnlc zwane gębo. wym lub adocalnym. ułatwiające (•obieranie pokarmu. O rzęski posiadaj)

pr/y pomocy kanalików, których zakończenia uwidaczniają się na powierzchni w postaci por.

Orzęsicmc stanowi bardzo ńtotną cechę Cifiaia. Jest ono bardzo zróżnl-

•    ow-.ine u |>oszczególnych grup taksonomicznych (ryc. S9). Za typ wyyicio Wy orzęsienla uważa się rozmieszczenie rzęsek w południkowych rzędach doi* ciasno ułożonych. Gęba znajduje się wówczas na przednim biegunie

•    ula i nie zakłóca przebiegu klnct. Różnicowanie się orzęsienla połogi na specjalizowaniu się pewnych Jego fragmentów do pełnienia okrełlo-

•    >>-< h funkcji. W pierwszym rzędzie należy tu wymienić obsługę gęby.

•    następnie różnicowanie się orzęsicma somatycznego pokrywającego ko-nurkę Pozostaje to w związku ze zmianami Je) kształtu, różnicowaniem aię stron, wynikającym z przesuwania się gęby na Jedną z nich. która w ten sposób staje się stroną brzuszną. Dalszy krok to silna specjalizacja li ęmentów orzęsienla. czemu często towarzyszy oligomcryzacj.i pewnych jego fragmentów, z czym z kolei wiąże się redukcja innych. Przykłady lik ich procesów będą wielokrotnie omawiane przy prezentowaniu po-•irzególnych grup. mają bowiem istotne znaczenie filogenetyczne.

Podobnym przeobrażeniom ulega także orzęslenle gębowe (ryc. CO). które w związku z kształtowaniem się gęby l jej zagłębianiem się oraz iw.ic/enicm się lejka peristomalnego. najpierw wyodrębnia ssę z całego ••III. <111.1 (ryc. 60A) a naatępeiic ulega poważnym przekształceniom. Tworzą ssę wówczas wyspecjalizowane struktury, takie jak trtrahymr-nlum (ryc. CODjlub strefy mcmbranelll adoralnych (ryc. MC. K),

0    wysokim stopniu zintegrowania i autonomii w stosunku do cakdci orzę-•lenia organizmu. Charakter orzęsicnl* gębowego Jezt także ważną cech) •tulącą do ustalenia filogenetycznych relacji między grujiami orzęsków

Wymiary orzęsków mieszczą się w szerokich granicach od 10 do «M»0 urn. ŻuwycaJ Jednak wymiary w obrębie Jednego gatunku nie uh gają większym wahaniom Znane są jednak gatunki (np. fchlKijAthi-n-i eiald/ilui), u których osobniki młodociane mierzą »-40 »im. zas osobniki dojrzale osiągają wymiary do 2000 pm.

II ud owa wewnętrzna. Orzęsek Jest okryły błoną komórko w) która odziewa całą komórkę wraz z rzęskami, i która wraz w zalega-jącymi pod nią strukturami tworzy pełli kulę. Cyt.opla zma orzęsków )• il zróżnicowana |»d względem morfolycznym i funkcjonalnym na ckto-pUimę i cmloplazmę.

Kk l opli zma jest stosunkowo gęsta i bogata w elementy struktu

•    •!•••• (ryc CIA). W jej warstwie zewnętrznej, zwanej takie warstw i

1    irtjrkalną, podścielające) błonę komórkową, mogą znajdować się liczne ilwr..|e. tu także są usytuowane ciałka podstawowe rzęsek wraz z Rh iu />datkami, trichocysty, a u niektórych gatunków wyspecjalizowane elementy szkiclctalnc. w postaci ..haków" lub płytek. Warstwa ta Jest *ei "gól bogata w mitochondria oraz różnego rodraju struktury włókniste I tubuiarne.

182