rozmowa i wywiad

287

287

VIII. ROZMOWA I WYWIAD

Niebagatelną rolą w badaniach pedagogicznych spełniaj;) również roz-mowa i wywiad. Wartość poznawcza tych metod jest niewątpliwie wyż- V sza niż omawianych już ankiet i kwestionariuszy. Pierwszeństwo w opisie J dane tym ostatnim metodom spowodowane zostało tym, że wszystkie nic-mai wymagania stawiane ankietom i kwestionariuszom dotyczą także roz- * mowy i wywiadu. Natomiast nie zachodzi odwrotny stosunek. Rozmowa i wywiad są metodami bardziej złożonymi, wymagającymi — oprócz sta-wiania pytań — również dużego ₍osobistego zaangażowania i subtelnego *■': niekiedy podejścia do osób badanych.    .

Gdyby chciano uszeregować metody badań pedagogicznych według *-częstotliwości ich stosowania przez nauczycieli, to z pewnością rozmową i wywiad należałoby wymienić bezpośrednio po obserwacji. Nauczyciele ^ bowiem uczestniczą niemal codziennie w procesie wzajemnego porożu- v5Eę miewania sią na temat klasy i szkoły. Uczestniczą w nim zarówno dziąki i kontaktom z samymi uczniami, jak również z osobami z grona nauczy-' cielskiego i rodzicami uczniów. Oczywiście potoczne rozumienie rozmowy i wywiadu ma co najwyżej luźny związek z metodami badań w ścisłym .M tego słowa znaczeniu. Warto przeto już na 'samym początku zapoznania sią z tymi metodami- uświadomić sobie, że posługiwanie sią nimi, bez na- ^ leżytego przestrzegania metodologicznych zasad stosowania ich w prakty- 7fiśj ce szkolnej, posiada niewielkie tylko znaczenie poznawcze. Toteż — po-.j^ dobnie jak w przypadku obserwacji — metody te mogą odegrać poważną S rolą w poznawaniu klasy i uczniów tylko wtedy, gdy zastosuje sią je nie;~g tyle w oparciu o własną intuicją i zdobyte dorywczo doświadczenie w.tym ^g zakresie, ile na podstawie znajomości wspomnianych już zasad metodolo-^ gicznych. Niestety, tak samo jak w przypadku ankiet i kwestionariuszy, nie ma poważniejszych opracowań także i tych metod, bowiem mało uwa-gi zwraca sią’na rozmową i wywiad w podręcznikach przeznaczonych dla

nauczycieli^ł oraz w procesie przygotowania studentów do zawodu nauczy'-”^

^A:intcrviewing, Theory and Practicc, New York 1965.

f - •• V. ••

• •*VW.Y • ..»*■/

U*;:

-    y,|

cielskiego ². Zatem nic dziwnego, że metody rozmowy i wywiadu, chociaż powszechnie stosowane, nie spełniają oczekiwanych nadziei.

Brak szerszego opracowania rozmowy i wywiadu dla badawczych potrzeb nauczycieli wyrównują w pewnym stopniu publikacje na temat tych metod stosowanych w psychologii, a zwłaszcza socjologii. Wystarczy wymienić tu choćby takie nazwiska, jak S. Nowak, Z. Gostkowski, J. Lulyń-ski i S. Gerstman ³, a z autorów zagranicznych H. H. Hyman, R. L. Kahn, Ch. F. Canncll, Ch. Nnhoum, A. V. Cicourel i F. M. Lopcz *, aby przekonać sią, jak wiele w tym zakresie zrobiono (szczególnie zaś w ostatnim piętnastoleciu). W socjologii na przykład wywiad jest metodą najlepiej opracowań;] spośród stosowanych tam metod. ,,Nic znaczy to jednak — jak słusznie pisze .J. Lutyńslci — że stopień tego opracowania jest wystarczający. Gdyby tak było, wówczas badacz mógłby mieć polne zaufanie do danych otrzymanych tą drogą, a w każdym razie wiedziałby, w jakiej mierze może poiegać na zebranych informacjach”⁵. Tym bardziej poważne zastrzeżenia budzić muszą metody rozmowy i wywiadu stosowane przez nauczycieli, którzy pozbawieni są rzetelnej wiedzy z tej dziedziny.

Tymczasem rozmowa i wywiad przeprowadzone w sposób metodologicznie'poprawny mogą dostarczyć cennych danych o uczniu i klasie szkolnej,^tak^w^ćłźiedzinic życia społecznego, jak i psychicznego. Gwarancją \viarygodńbśći^-tych"danych jcsT*przede wszystkim bezpośredniość kontaktu z badanym uczniem lub osobą, która dostarcza o nim informacji To z kolei umożliwia natychmiastowe prostowanie otrzymanych _ danych i wzajemne ich konfrontowanie. Pozwala również na orzekanie o szczerości wypowiedzi na podstawie obserwacji osób, z którymi przeprowadza sią rozmową lub wywiad.

• Rozmowa i wywiad mają również i inne dodatnie strony. Na_przyklad ‘w porównaniu_z_inej;odą obserwacji — przeprowadzone prawidłowo —

*. ułatwiają głąbsze „dotarcie” do strefy nieobserwowalnych faktów i prze-• żyć „uczniów w potocznym życiu szkoinym. Mianowicie są one w stanie •udostępnić nauczycielom wiarygodne wiadomości dotyczące nawet¹ dale-kiej przeszłości uczniów, np. poprzez bezpośredni kontakt z ich rodzicami. Ponadto metody te pozwalają na szybsze stosunkowo gromadzenicTdańych

. i .

***••-    - -*« i *, _N •    .    • •• ,    .    *r-    • — •    • -    • ^r

.* P°r. R. L.'Kahn and    Ch.F. Cannell,    The Dynamics    o/ Intcruiewing.    Theory,

•V Techniąue, Cases, London 1957, s. 17 i 237 i nast.    ^s

¹ Metody badań socjologicznych, op. cit., Analizy i próby technik badawczych . j.w socjologii, pod red. Z. Gostowskiego i J. Lutyńskicgo, tomy I-V. Wrocław 1968 -’■*. *- 1975; S. Gerstman, Rozmowa i wywiad w psychologii, Warszawa 1972. .

* H.H. Hyman et al., Intewiewing in Socicl Research, Chicago 1954; R.L. Kahn, ' r,- ..Ch.F. Canncl, op. cit., Ch: Nahoum, Uentretien psychologiąue, Paris .1971; A. V. Ci_T . r rrcourcl, Mcthod and Measurcmcnt in Sociology, London 1964; F.M. Lopcz, PersonaI

-Lr*    ^%