scs21

i Ir k 1 m.c 11	| i 1 | i j >
Ir m il	-en-		-ęt-	-CS-	-er-	-7>V-
iml/u j	in.	n.	n.	n.	f.	f.
A	-eti-b	-i	-€	-o	-er-b	-7,V- b
1	-en-	btnb	-ąt-bnib	-es-b?nb	-er-bj<i	-W-bją
1,	-en-	e	-ęt-e	-es-e	-er-i	-7>v-e
pl N-V	-en-e	-cn-a	-ęt-a	-es-a	-er-i	-7>V-i
t;	-en-		-ęt-i,	-es-7,	-cr-7,	-7>V-?>
l)	-en-	bWb	-ęt-btnb	-es-bvn,	-er-httni	-7,v-amb
A	-eti-i	-en-a	-ąt-a	-es-a	-cr-i
I	-eti-brni	-nt-y	-ęt-y	-es-y	-er-unii	-bv-ami
L	-en-		-ęt-bx*	-cs-bp,	-cr-hff.	-7>v-(t%i>
du. N-A-V	-en-i	-en-i	-ęt-i	-es-i	-er-i	-7>V-i
G-L	-en-u		-ęt-U	-es-u	-er-u	-bV-U
D-I	-en-	buta	-ęt-bma	-es-bina	-er-btna	-7>v-ama

10. Odmiana czasowników — typy koniugacji

a. Uwagi wstępne

W odmianie scs. i ps. czasowników wyróżniamy następujące formy: 1) właściwe 5 formy werbalne (czasownikowe osobowe), do których należą: a) czasy: a) nicztożone — f

praesens, imperfcctum, aoristus (aoryst),/i) złożone perfectum, plusquainperfectum,

futurum; b) tryby: «) niczłożone — indicativus, imperativus; /?) złożony — eon-t <litiojialis; 2) formy imicnno-wetbalnc (nomina vcrl>alia): a) infinitivus, b) supinum, j c) partieipia—praes. act., praes. pass., pract. (perf.) act. 1 i II, praet. pass.

Formy wyrażające czasy i tryby odmieniają się przez osoby i liczby: 1., 2., 3. sg., J pl. i dn. Partieipia odmieniają się przez przypadki, liczby i rodzaje jak rzeczowniki j i przymiotniki; infinitivus i..-supinum są nieodmienne. Formy czasów, trybów, in- ( finitiwu i supinum mają znaczenie strony czynnej (aetivuni); stronę bierną (passivum) j^: i zwiolną (reflexivum, medium) wyrażają formy opisowe (pciyfrastyczne).

Formy scs. czasowników, podobnie jak w innych językach słowiańskich, wyra- f Ul nic tylko czas w stosunku do chwili mówienia, ale także przebieg czynności; lub i .mu w ogóle. Szczególnie charakterystyczna jest tu opozycja aspektu niedoko- I

......i.....loknianego W związku z tym odróżnia się czasowniki niedokonane (vcrba im- :

p i<> .....i ......nilu iloliouane (vcrba peifcctiva). Funkcje aspektu dokonanego

I • ■• • • I • • • « • i.. <j*i 1111 .i podlić., poi tirsli : prinfsli. Pyły jednak też czasowniki do-I ...... i i • ■ Im. i I...... poi    i/nrn,, rrlfi, rehy, rcieli 'rzec, powiedzieć’;

zystkic czasowniki przedrostKowe są dokonane, por. prinositi,

z drugiej strony nie wą prinotą, prinosiii 'przy Wśród czasownikó czynność trwałą (verb:' zające czynność często Takie rodzaje czyni lub końcowy, były wyra iznositi 'wynosić runek do wnętrza; vbz, 'znieść’, smiositi 'znosif: dyfikowanc znaczenia Trzeba wreszcie zw werbalne, pełnią w zda -semantycznego mogą tranzytywne). Pierwszo mic biernika, i posiad; por. bili, nesti, dat i, vi itp. bez dopełnienia 1)

kie

w niedokonanych można wyróżnić czasowniki wyrażające durativa), por. nesti, iicsą, ticseii 'nieść’, i czasowniki wyra-:liwą (yerba iterativa), por. nositi, Hofę, nosiii 'nosić’, ności lub stanu, jak kierunek, miejsce, moment początkowy żanc najczęściej prefiksem werbalnym, por.: iznesti 'wynieść’, runek z wnętrza; vbnesti 'wnieść’, vbnositi 'wnosić’ — kie-nesti' 'wżnieść’, V7,znositi 'wznosić’ — kierunek do góry; stnesti ’ — kierunek do jednego miejsca, razem itp. Tc różne zmo-;zasowńików podaje słownik.

rócić uwagę na to, że czasowniki, przede .wszystkim ich formy niu najczęściej funkcję orzeczenia. Zc stanowiska składniowo-one być przechodnie (tranzytywne) lub nieprzechodnic (nic-z nieb! łączą się z dopełnieniem bliższym, najczęściej w for-ją stronę bierną, drugie natomiast tej właściwości nie mają, Pt i itp. | dopełnienie w formie A oraz iti, leża t i, sbpati, stad iższegoj i strony biernej.

b. Tcjmał pr^es. i lemat inf., podział na koniugacje

Cały zasób form czasownikowych w języku scs. i ps. opiera się na dwóch tematach: 1) na temacie czasu teraźniejszego (praesentish zwanym też tematem I; 2) na

(infinitjyi), inaczej na temacie 11. Od tematu I były tworzone

temacie bezokolicznika

iormyj.rybu oznajmij; ęcgo ciasu teraźniejszego, formy trybu j^ozkazująccgo^imie-słowy czasti teraźniejszego Wj czynny i biefny, częściowo imperfcctum i aoryst. Na temacie II oparte były z reguły formy aorystu, imperfcctum, imiesłowów czasu i biernych, bezokolicznik i supinum..

Temat praes. znaj< ujemy po odcięciu końcówki osobowej w większości form; temat ten jest niewidoc zny tylko w 1. sg. i 3. pl. Temat inf. natomiast uzyskujemy po oddzieleniu przyros ka -fi, pamiętając przy tym o możliwych zmianach fonetycznych, jakie mogły w temacie zajść. Praktycznie przy wyszukiwaniu tematów postępujemy w ten sposób, że za punkt wyjścia bierzemy 2. sg., która zazwyczaj bywa podawana w słownikach i opracowaniach gramatycznych, obok 1. sg. i infinitiwu, jako I iasło czasownika,] np. nesti, nesq, neseh. Tematem praes. w podanym przykładzie jest część nesr- po odcięciu końcówki -Hi, a tematem inf. po oddzieleniu -li pozostaje mm leni rdzeni y nes-.

, Mi    .    .....

vc współczesnych językach, polskim i rosyjskim. Oba wspom-my się! porównać niżej. Wyjdziemy od szerszego przedsta-

V W klasyfikacji,typów konitigacyjnych za nadrzędny przyjmujemy podział .według tematu praes., a za podrzędny (wtórny) —- podział według tematu inf. Zc względu na gramatykę historyczną i porównawczą stosuje się na ogól powszechnie podział czasowników na pięć koniugacji. Trzeba tu zaznaczyć, żc swoje zalety, zwłaszcza zc stanowiska opisowego, ma 'podział na trzy koniugacje, bardziej zbliżony do kla

sy fikać:j i czasowo i kó w niane podziały postara

IV