skanowanie0053 3

aiu/.ci — psycinnugAczine rzecz oiorąc — za swoisty ulUad odniesienia Wf?^:‘ dla spostrzegania, nadawania znaczenia, zachowania itp.

Newcomb, Turner i Coowerse (1970) dokonali rozróżnienia między normami, przy czym kryterium różnicującym był rodzaj procesów, dla których normy te stanowiły punkt odniesienia. Wyróżnili więc m.in. normy dotyczące procesów spostrzegania, sposobów poznawania, kryteriów wartościowania postaw, zachowania się itp. Rozróżnienie to wskazuje, iż owa „normalizacyjna” działalność grupy obejmuje — praktycznie rzecz biorąc — wszelkie procesy związane z funkcjonowaniem człowieka, a nie tylko te, które biorą udział (bądź są uzależnione) od relacji interpersonalnych. Sformułowanie to jest zgodne m.in. z twierdzeniem McGratha (cyt. za: Mann, 1969), którego zdaniem normy grupowe obejmują: a) ramy odniesienia dla właściwego spostrzegania obiektów; b) określenie „właściwych” postaw bądź zachowania wobec tych obiektów; c) odczucia afektywne wobec poprawności tych postaw i stopnia tolerancji wobec gwałcenia norm; d) pozytywne bądź negatywne sankcje, poprzez które zachowania pożądane są nagradzane, a niepożądane — karane.

Siła oddziaływania norm i zakres ich wpływu nie są jednakowe. Według M. Deutscha i H. B. Gerarda (1979) grupa wywiera na swych członków dwojakiego rodzaju wpływ: 1) tzw. normatywny wpływ społeczny, polegający na" dostosowywaniu się członków grupy do pozytywnie wartościowanych oczekiwań innych jej członków; 2) informacyjny wpływ społeczny, czyli zaakceptowanie informacji uzyskiwanej od innych członków grupy jako świadectwa o rzeczywistości. Szereg różnych badań pokazuje również, że siła i zakres wpływu wywieranego przez normy zależy od tego, jaka jest pozycja członka grupy, spójność grupy, cele, którymi się ona kieruje, struktura osobowości członka grupy itp.

Podsumowując, można stwierdzić, iż normy grupowe są tym czynnikiem, który pozwala grupie ujednolicić poglądy, spostrzeżenia, przekonania cz.y zachowania swych członków. Aby takie ujednolicenie mogło nastąpić, konieczne jest upodobnienie do siebie poszczególnych elementów procesu informacyjnego (takich jak źródła informacji, układy odniesienia itp.). Można więc powiedzieć, że w grupie mamy do czynienia z silnym naciskiem na ujednolicanie, co dokonuje się za pośrednictwem norm. Według Cartwrighta i Zandera (1960, s. 160) ujednolicenie to spełnia co najmniej trzy zadania: a) pomaga grupie realizować jej cele; b) pomaga jej umacniać siebie jako grupę; c) pomaga członkom grupy rozwinąć przekonanie o słuszności czy „prawdziwości” ich opinii.

|&i-

c;^--

t;

!?;■

W

ET.

6.1.5. Konsekwencje relacji między strukturami, pozycjami, rolami i normami dla funkcjonowania członków grupy

Dla dowolnej pary elementów (pozycji) w strukturze mogą wystąpić dwa rodzaje relacji: relacje symetryczne lub asymetryczne, albo może być brak jakiejkolwiek relacji. W tym ostatnim przypadku oznacza to, iż

dany element przestał być fragmentem struktury. Ze wzrostem asyme-tryczności relacji rośnie stopień hierarchiczności struktury. Kształt struktury zależy w istotnej mierze od rodzaju celów grupowych, niemniej obserwujemy tendencję do przekształcania się struktur zdecentralizowanych (symetrycznych) w struktury scentralizowane (hierarchiczne) w przebiegu interakcji w grupie.

Dla funkcjonowania członków grupy bardzo duże znaczenie ma stopień centralności bądź peryferyjności w siatce komunikacyjnej. Ze wzrostem centralności pozycji rośnie różnorodność, ale i ogólność docierającej informacji; rośnie- również siła oddziaływania informacji wysyłanej z danej pozycji na innych członków grupy. Z kolei wzrostowi pozycji w strukturze władzy towarzyszy wzrost zadowolenia z uczestnictwa w grupie, a tym samym także motywacja do utrzymania grupy i jej struktur w dotychczasowym kształcie. Można więc oczekiwać, że im dłużej grupa funkcjonuje, tym bardziej hierarchiczne są jej struktury, a tym samym (jako konsekwencja wzbudzonej motywacji) rosną w niej tendencje odśrodkowe. Tendencje te są jednak w dużej mierze równoważone przez wpływ różnorodnych procesów, które poprzez wzajemne interakcje członków grupy pozwalają utrzymać ją przy życiu. Jedną z najważniejszych jest tendencja do ujednolicania funkcjonowania członków grupy, realizowana za pośrednictwem szeregu procesów interakcyjnych.

6.1.6. Dynamika procesów grupowych

Tendencja do ujednolicania funkcjonowania zyskuje na sile i znaczeniu przede wszystkim dlatego, że stanowi podstawę istnienia i. przetrwania małej grupy społecznej (por. Domachowski, 1983). Występuje ona zarówno na poziomie grup nieformalnych, jak i formalnych. Warto prześledzić, czy rzeczywiście funkcjonujące w obrębie małej grupy procesy i mechanizmy realizują tę tendencję i w jakim zakresie. Podjęcie tego zagadnienia wymaga jednak uporządkowania terminologii na płaszczyźnie: tendencja do ujednolicania zachowania—konformizm, jako że terminy te stosuje się czasem zamiennie, mimo że powyższe zjawiska nie są ze sobą tożsame.

O procesie konformizacji można mówić przede wszystkim wówczas, gdy — jak to wskazują D. Marlowe i K. J. Gergen (1969) — pojawią się co najmniej dwa czynniki, odróżniające konformizm od innych form wywierania wpływu społecznego: „podporządkowanie się normom lub standardom” oraz nieuchronność konfliktu między dwoma zbiorami informacji. Użycie w tym momencie określenia podporządkowanie się nie jest przypadkowe. Jego zadaniem jest z jednej strony zwrócenie uwagi na skuteczność wywieranego wpływu, przy czym kryterium jest tu rzeczywiste pojawienie się danego zachowania, a nie możliwość jego wystąpienia. Z drugiej zaś strony termin ten zwraca uwagę na rolę, jaką w pro-