IMG 64

Błądzą ci, którzy uwalają definicje za jedyny środek zaradzenia nadużyciom^{1 2} mowy

.......% _ Wady języków są widoczne, osoh

Dtfmkfi nu wite*] wi robą* tylko    ,    ^{, UD}

rsfev-sy nam ukazują; i ci, którsy llWIC W Wyr^Z^Ch, ktOFycll ZI12LCZC-i< t« prymeyti* tssaiai każą, mt _nj_{e n}j_e j_eSt z pewnością UStano-

KitJcieć cc przez to chcą tcyrazió .    ,    .    ,

wionę albo które nie mają zad-nego znaczenia. Chciano temu zaradzić; a że są wyrazy, które można definiować, powiedziano zatem, że trzeba wszystkie definiować. Stąd też definicje za zasadę sztuki rozumowania uważane były.

Trójkąt jest powierzchnią trzema liniami zawartą. Oto definicja. Jeśli daje ona trójkąta takie wyobrażenie, bez którego niepodobna byłoby oznaczyć jego własności, to dlatego, że dla poznania własności jakiejś rzeczy trzeba ją rozebrać, a dla rozebrania trzeba ją widzieć. Więc takowe definicje ukazują tylko rzeczy, które rozbierać przedsiębierzemy, i nic więcej nad to nie czynią. Zmysły nasze ukazują nam także przedmioty zmysłowe i my je rozbieramy, chociaż ich definiować nie możemy. Potrzeba zatem definiowania jest tylko potrzebą widzenia tych rzeczy, o których rozumować chcemy; jeśli zaś widzieć można bez definiowania, definicje stają się niepotrzebnymi. Tak też najpospoliciej bywa.

Ani wątpić, że dla poznania rzeczy jakiej trzeba, żebym ją widział; lecz kiedy ją widzę, nie pozostaje mi, jak tylko® ją rozebrać. Wtedy więc, kiedy odkrywam własności powierzchni trzema liniami zawartej, sam tylko

o

B

Definicje nie chronią przed naduŁyclami mowy {j;j

rozbiór jest pryncypium moich odkryciów¹, jeśli koniecznie trzeba² pryncypiów; i ta definicja ukazuje mi trójkąt, który jest przedmiotem mego badania, tak jak zmysły ukazują mi przedmioty zmysłowe. Cóż więc znaczy ta mowa: definicje są pryncypiami? Znaczy to, że chcąc poznać jakie rzeczy trzeba wprzódy je widzieć i widzieć takimi, jakimi są. To tylko znaczy i nic więcej, a przecię w rozumieniu niektórych coś więcej nad to wyrażać zdaje się.

Pryncypium znaczy toż samo co początek; i to właśnie pierwotne tego wyrazu było znaczenie; ale przez częste jego używanie używać go zaczęto z nałogu, machinalnie, nie przywiązując do niego żadnych wyobrażeń; a tak, łatwo się znalazły pryncypia, które żadnej rzeczy nie są początkiem.

Jeśli powiem, że zmysły są pryncypium wiadomości naszych, gdyż one się od zmysłów zaczynają, powiem rzecz zrozumiałą. Ale nie toż samo będzie, jeśli powiem, że powierzchnia trzema liniami zawarta jest pryncypium wszystkich własności trójkąta, gdyż wszystkie własności trójkąta zaczynają się od powierzchni trzema liniami zawartej. Bo mogę równie powiedzieć, że wszystkie własności powierzchni trzema liniami zawartej zaczynają się od powierzchni trzema liniami zawartej. Słowem, definicja ta niczego mnie nie uczy; ukazuje mi tylko rzecz, którą chcę poznać, a której własności sam tylko rozbiór odkryć może.

Definicje tedy nic więcej nie czynią^{3 4}, tylko ukazują

1

   W II i III wyd.: „nadużyciu".

2

   Tak w III wyd. W wyd. I i II: „nie zostaje mi tylko-.

3

¹ W II i III wyd.: „mojego odkrycia".

*    W II i III wyd.: „jeśli koniecznie chcą“.

4

   W II i III wyd.: „Definicje przeto niczego nie uczą'¹.