IMG89 (7)

150

Ponadto na kontemplację mamy niedzielę i, według Baxtera to właśnie ci, którzy są gnuśni w swej działalności zawodowej, nie znajdują potem czasu dla Boga, gdy jest to potrzebne¹⁷*. Toteż przez całe główne dzieło Baxtera przewija się ciągle namiętne propagowanie ciężkiej pracy fizycznej lub pracy umysłowej. Współdziałają tu ze sobą dwa motywy¹⁷⁵.

Po pierwsze, praca jest starym, wypróbowanym środkiem ascetycznym i jako taka od dawna była ceniona w Kościele zachodnim — w przeciwieństwie nie tylko do Orientu, lecz także do prawie wszystkich reguł klasztornych na całym święcie^{1 2 3}. Jest środkiem zapobiegawczym przed tym, co w purytaniz-mie nosi nazwę unclean life [życia nieczystego] — i tu jej rola jest niemała.

Asceza seksualna jest przecież w purytanizmie inna, niż u mnichów, tylko jeśli chodzi o stopień, nie zaś samą podstawową zasadę — ponieważ zaś stosowana jest w życiu rodzinnym, ma większy zasięg. Współżycie płciowe jest bowiem również w małżeństwie dopuszczalne tylko jako chciany przez Boga

środek pomnażania Jego chwały, w myśl nakazu: »bądźcie płodni i rozmnażajcie się«¹⁷⁵

Tak samo, jak na zwątpienie religijne i zbytnią religijną skrupulatność, tak i w sprawach seksualnych, obok diety, wegetarianizmu

175) A sobtr procreation ofchildrtn [współżycie dla celów prokieacji] to według Baxtera jego cel. Podobnie Spener, choć z pewnym ustępstwem na rzecz prymitywnego poglądu lute reńskiego, w myśl którego unikanie niemorałności, dającej się poza tym przytłumić, jest tu jeszcze celem ubocznym. Nieobyczajność jako zjawisko towarzyszące życiu płciowemu jest grzechem także w małżeństwie, co stanowi, — według Spenera — następstwo grzechu pierworodnego, przez który naturalny i chciany przez Boga akt przekształca się w coś połączonego z grzesznymi odczuciami — a więc występnego. Także według interpretacji wielu kierunków pietystycznych najwyższą formą małżeństwa chrześcijańskiego jest małżeństwo z zachowaniem dziewictwa; następną z kolei taka, w której kontakt seksualny służy wyłącznie płodzeniu dzieci. Dalej dochodzi się aż do takich małżeństw, które zawierane są ze względów czysto erotycznych czy innych zewnętrznych, uważanych od strony etycznej za konkubinat W tych niższych regionach małżeństwo zawarte tylko ze względów zewnętrznych (jako wynikające z racjonalnego namysłu) jest lepsze, niż zawarte z pobudek erotycznych. Tfeorię i praktykę wspólnoty herrnhutczyków możemy tu pozostawić na boku. Filozofia racjonalistyczna (Chr. Wolff) przyjęła ascetyczną teorię w wersji głoszącej, że to, co zewnętrzne (a więc popęd płciowy i jego zaspokojenie), jest środkiem do osiągnięcia cehi i nie może stać się celem samym w sobie. Przejście do zorientowanego czysto higienicznie utyEtaryzmu widoczne jest już u Franklina, który stoi tu mniej więcej na stanowisku etycznym współczesnych lekarzy. •Wstrzemięźliwość* rozumie jako ograniczanie kontaktów seksualnych do tego, co pożądane ze względów zdrowotnych, zaś na temat »jak to robić* wypowiada się także teoretycznie. Thm, gdzie sprawy te w ogóle stały się przedmiotem czysto racjonalnych rozważań, nastąpi! wszędzie rozwój w tym kierunku. Purytański i higieniczny racjonalista seksualny idą różnymi drogami — i tylko w jednym Zrozumieją się wzajemnie*. Pewien gorliwy przedstawiciel poglądów o »proslytucji higienicznej* (chodziło tu o sprawy ograniczenia działalności domów publicznych) motywował w jednym z wykładów dopuszczalność moralną »itosunku pozamałżeńskiego* (jako pożytecznego higienicznie), nawiązując do historii Fausta i Gretcheen. Traktowanie Gretcheen jako prostytutki i stawianie potężnej siły namiętności na równi z seksem »zdrowotnym* całkowicie odpowiada purytańskiemu punktowi widzenia. Podobnie reprezentowany przez niektórych wybitnych lekarzy czysto fachowy pogląd, że sięgający tak głęboko w najintymniejsze sfery indywidualne i kulturowe problem, jak wstrzemięźliwość seksualna, to tylko i wyłącznie sprawa lekarza (jako fachowca). U pu-rytanów fachowiec to teoretyk moralista, tu natomiast - higienista, problem jednak krąży tu i tam wokół 'kompetencji*. Potężny idealizm w poglądach purytańskich, z całą ich pruderią, miał jednak także, patrząc czysto »higienicznie«, pozytywne skutki. Nowoczesna higiena seksualna, wobec nieuniknionego wołania o -porzucenie* uprzedzeń, popada w takie niebezpieczeństwo, że wybija dno z beczki, z której sama czerpie. Oczywiście nie może być już przedmiotem naszych rozważań, jak przy racjonalnej interpretacji spraw płciowych u narodów pozostających pod wpływem purytanizmu ukształtowała się duchowo-etyczni obrona stosunków małżeńskich i powstały pewne formy wewnątramalżeńskiej rycerskości — w przeciwieństwie do gąszczu związanych z tym problemów u arystokracji ducha i właściwego jej patriarchalizmu. Wpływy baptystyczne współgrają także przy okaąi emancypacji kobiet; ochrona wolności sumienia kobiety i rozszerzenie ja kobiety pojęcia •powszechnego duszpasterstwa* były pierwszymi wyłomami z patriarchalizmu.

1

   Op. cit s. 242: -Tb właśnie leniwi w pracy nie mogą znaleźć czasu na obowiązki wobec Kościoła* Stąd pogląd, że zwłaszcza miasta, jako siedziba nastawionego na racjonalne zarobkowanie mieszczaństwa, są jednocześnie siedzibą cnót ascetycznych. Pisze więc Baxter o swoich tkaczach w Kidderminster -Ich ciągłe rozmowy i handel z Londynem czynią mele, aby umacniać uprzejmość między kupcami* (fragment autobiografii w W. of the Par. Div., | XXXVIII). To, że bliskość stolicy ma wzmacniać cnoty, wprawi pewnie dzisiejszych duchownych, zwłaszcza niemieckich, w zdumienie. Ale podobne poglądy występują także w pietyzmie. Pisze więc Spener do młodszego kolegi: (Przynajmniej okaże się, że wśród wielkiego tłoku w miastach, gdzie większość jest całkiem zepsuta, jednak zawsze znajdą się dobre dusze, z którymi można czynić dobro; na wsiach zaś czasem nic dobrego w całej gminie*. (JkeoL Bedenken, I; 66, s. 303). Chłop nie bardzo nadaje się do ascetycznego, racjonalnego trybu życia

2

   Etyczna ocena pracy i jej 'godności* spotykana jest nie tylko w chrześcijaństwie i, w ogóle, jest nie tylko jego właściwością.

3

   Tak samo w pietyzmie. Charakterystycznym zwrotem pietystycznym jest, że wierność zawodowi, nałożona na nas jako kara za grzech, służy zabiciu własnej woli. Praca zawodowa jest jako służba z miłości bliźniemu, obowiązkiem wdzięczności za łaskę Bożą (interpretacja luterańska) i dlatego nie podoba się Bogu, jeśli ją wykonujemy niechętnie i z oporami. Chrześcijanin ma się więc -okazywać w pracy tak pilnym, jak człowiek światowy- (op. cit Ul, i. 278). To pogląd pozostający najwyraźniej w tyle za purytańskim tokiem myślenia.