skanuj0033 3

Podsumowanie

Rozdział ten składa się z trzech zasadniczych części, odnoszących się do charakterystyki zawodu pracownika socjalnego, tj. 1) ogólnych właściwości oraz cech roli społeczno-zawodowej, 2) osobowości oraz charakteru pracownika socjalnego jako źródła efektywności jego pracy zawodowej, 3) problemów etycznych pomocy społecznej.

W części pierwszej przede wszystkim próbowano zdefiniować pojęcie roli zawodowej, zawodu oraz zawodowej profesji jako pewnych kategorii ogólnych odnoszonych do roli pracownika socjalnego. Zwrócono tutaj m.in. na fakt, iż na zawód, obok określonej wiedzy, umiejętności, postaw oraz tradycji, składają się również takie czy inne oczekiwania normatywne, które dotyczą określonych obowiązków, jak i uprawnień osoby dany zawód wykonu-jąccj. Oczekiwania te są zakorzenione w społecznej świadomości w formie określonych wyobrażeń oraz stereotypów. Ponadto ważną cechą zawodu jest jego subiektywny wymiar. Sposób jego pełnienia rzutuje często na samoocenę, samopoczucie czy samozadowolenie człowieka w życiu codziennym. Z kolei oba te wątki składają się na zawodowy profesjonalizm, który musi charakteryzować zarówno poczucie społecznej odpowiedzialności, zbiór określonych wartości, jak i spójną wiedzę oraz umiejętności praktyczne.

Czy z punktu widzenia teorii zawodu, pracę socjalną można uznać za zawód? Na pytanie to usiłowano odpowiedzieć w kolejnym fragmencie niniejszego rozdziału. Zwrócono tutaj uwagę zarówno na olbrzymie tradycje pomocy i opieki społecznej, jak na konieczność opanowania określonej wiedzy (jakkolwiek problem wiedzy w pracy socjalnej jest.omawiany w następnym rozdziale) oraz szeregu mniej lub bardziej szczegółowych umiejętności oraz czynności koniecznych w kontekście konieczności rozwiązywania problemów społecznych. W sytuacji gdy pomoc społeczna przybrała charakter instytucjonalny, profesjonalnie przygotowani do zawodu pracownicy socjalni muszą spełniać wszelkie w tym zakresie standardy, obszernie już w literaturze przedmiotu opisane. Otwarte jednak pozostaje w tym kontekście pytanie: czy w swojej codziennej praktyce pracownicy socjalni standardy te spełniają; czy i w jakim stopniu są oni zawodowymi profesjonalistami? Ostatni fragment pierwszej części tego rozdziału zaledwie zagadnienie to sygnalizuje sugerując, iż zbyt mało jeszcze zgromadzono w tym zakresie rzetelnej wiedzy empirycznej, na podstawie której można by ocenić profesjonalizm zawodowy pracowników socjalnych. Niektóre jednak fragmentaryczne diagnozy na ten temat zdają się wskazywać na wiele istniejących jeszcze w tym zakresie braków oraz amatorstwa, niż zawodowego profesjonalizmu.

Zapewne jedną z przyczyn niedociągnięć w pracy socjalnej jest osoba samego pracownika. Zagadnienie to jest omawiane w kolejnej części tego rozdziału. Między innymi zwrócono tutaj uwagę na fakt konieczności posiadania określonych predyspozycji charakterologicznych ułatwiających wykonywanie tego zawodu. Chodzi tutaj głównie o predyspozycje i umiejętności społeczne (komunikacji, współpracy, mediacji, słuchania itp.) oraz intraper-sonalne (np. radość życia, twórczość, otwartość itp.). Na podstawie wycinkowo omówionych badań empirycznych w tym zakresie zdaje się wynikać, iż jeszcze gros pracowników socjalnych (ok. 30-40%) koniecznych cech osobowości dla prawidłowego wykonywania tego zawodu nie posiada - co może być źródłem wielu różnorakich problemów związanych z jakością oraz efektywnością pomocy społecznej.

Na trzecią część niniejszego rozdziału składają się problemy etyki zawodowej w obszarze pracy socjalnej. Zwrócono tutaj uwagę m.in. na: 1) wartości oraz normy moralne, które powinien realizować pracownik w trakcie realizacji zadań socjalnych; 2) wartości i normy funkcjonujące w praktyce jako składnik codziennej postawy zawodowej pracownika socjalnego; 3) elementarne standardy postępowania etycznego w kontekście dyskusji o kodeksie etycznym pracownika socjalnego; 4) dylematy etyczne pracownika w kontekście wyników badań empirycznych. Szczególną uwagę zwrócono tutaj na cechy wzoru moralnego pracownika socjalnego. Chodzi tutaj zarówno o cechy świadczące o kompetencjach zawodowych; o określone cechy charakteru; jak i cechy instrumentalne. Ważnym fragmentem problemów etycznych pracy socjalnej wydają się być również tzw. dylematy etyczne związane z wykonywaniem tego zawodu oraz związane z nimi wskazania postępowania etycznego, którego celem jest tego typu codzienne problemy odpowiednio rozstrzygać. Przytoczono w tym zakresie wskazania sformułowane m.in. przez A. Reannera oraz K. S. Kitchenera, którzy eksponują głównie postępowanie związane z tzw. czynieniem dobra, czyli takie działania mające na celu nie intencjonalne, lecz rzeczywiste dobro podopiecznego.

Literatura:

Adamowska L., Autocharakterystyka pracownika socjalnego, (w:) K. Marzec-Holka (red.), Pracownicy socjalni i wolontariusze a możliwości reformy pomocy społecznej, Bydgoszcz 1998.

Brągiel J., Wokół etyki zawodu pracownika socjalnego, [w:] J. Brągiel, A. Kurcz (red.). Pracownik socjalny. Wybrane problemy zawodu w okresie transformacji społecznej. Opole 2002.

Butrym Z.. Istota pracy socjalnej, „Zeszyty Pomocy Socjalnej**, Kraków 1998.

69