str0091

3.7.

Półkule mózgowe

Półkule mózgowe zaliczamy do kresomózgowia. W obrębie półkul mózgowych rozróżniamy korę, istotę białą, jądra podstawy i struktury węchomózgowia. Kora, nazywana inaczej płaszczem, utworzona jest przez istotę szarą pokrywającą półkule mózgowe z zewnątrz, jednakże u ssaków wskutek rozwoju filogenetycznego mózgowia starsze filogenetycznie części kory wpukliły się do środka i znajdują się we wnętrzu półkul. Istotę białą tworzą włókna nerwowe wstępujące do kory, zstępujące z kory do ośrodków podkorowych i do rdzenia oraz łączące poszczególne obszary kory ze sobą. Jądra podstawy, inaczej zwane jądrami kresomózgowia, zostały już omówione.

Półkule mózgowe są najlepiej rozwinięte u naczelnych, a u człowieka stanowią 80% masy mózgowia. Porównując mózgowia u zwierząt na różnych szczeblach rozwoju filogenetycznego, możemy zauważyć, że najwyraźniejsze różnice dotyczą właśnie kory mózgowej, tj. jej ukształtowania i udziału w' ogólnej masie mózgowia.

3.7.1. Kora mózgowa

Zawiązek kory mózgowej (prakora) pojawia się u ryb. Jego odpowiednikiemussakówjestczęść obwodowa w-ęchomózgow'ia i przegroda. Kolejnym etapem rozwoju filogenetycznego jest powstanie u płazów starej kory. Jest ona dobrze rozwinięta u ptaków. Nowa kora, której elementy występują już u gadów, osiąga najwyższy stopień rozwoju u ssaków, a zwłaszcza u naczelnych. Wspomniane części kory mają u ssaków różne znaczenie funkcjonalne. Prakora spełnia głównie czynności węchowe, struktury starej kory biorą udział w sterowaniu czynnościami popędow'0-emocjonalnymi i w mechanizmach pamięci, natomiast domeną nowej kory są funkcje percepcyjne, kojarzeniowe i sterowanie złożonymi formami zachowania. Wraz z rozwojem nowej kory wyraźnie postępuje również doskonalenie czynności psychicznych.

Budowa makroskopowa kory mózgowej

Konfiguracja kory mózgowej wynika z ukształtowania zewnętrznej części półkul mózgowych. Każda półkula ma trzy powierzchnie: grzbie-towo-boczną, przyśrodkową i podstawną (podstawową). Powierzchnia grzbietowo-boczna jest wypukła, jej kształt zależy od konfiguracji kości czaszki, z którymi styka się. Powierzchnia podstawowa jest zw-rócona w stronę brzuszną i sąsiaduje z podstawą czaszki. Powierzchnie przyśrodkowe obu półkul są wzajemnie zwrócone ku sobie. Najbardziej wysunięte części półkul nazywamy biegunami. Rozróżniamy biegun czołowy, potyliczny i skroniowy' (rys. 41).

Powierzchnia półkul u wyższych ssaków jest pofałdowana. Dzięki

91