str0095

językowatego wchodzi w skład bieguna potylicznego, a więc okolicy wzrokowej kory mózgowej. Zakręt językowaty częściowo przechodzi na powierzchnię podstawną półkuli.

Węchomózgowie

Rola informacji węchowej nie jest jednakowa u różnych zwierząt. Rozróżniamy w związku z tym zwierzęta makrosmatyczne, kierujące się w środowisku głównie informacjami węchowymi, i mikrosma-tyczne. u których węch jest rozwinięty znacznie słabiej niż inne zmysły. Wśród ssaków' zwierzętami makrosmatycznymi są gryzonie, człowiek natomiast jest typowym przedstawicielem gatunków o słabym powonieniu.

Zespół struktur zaangażowanych w odbiór i integrację informacji węchowej nazywamy węchomózgowiem. Węchomózgowie jest filogenetycznie najstarszą częścią ośrodkowego układu nerwowego. U ryb, gadów i płazów zajmuje znaczną część mózgowia, a u wyższych kręgowców, w miarę rozwoju nowej kory. jego udział w ogólnej masie mózgowia zmniejsza się.

Węchomózgowie. aczkolwiek pierwotnie służące do analizy' bodźców węchowych, spełnia jeszcze wiele innych funkcji. Dość wcześnie w rozwoju filogenetycznym zaznacza się jego rola w sterowaniu reakcjami wegetatywnymi. Ponadto hipokamp — ważna część węchomózgowia — stał się strukturą o wielokierunkowym znaczeniu funkcjonalnym. Bierze on bowiem udział w konsolidacji śladów' pamięciowych, w kontroli czuwania i snu oraz w sterowaniu reakcjami neurohormonalnymi.

I wreszcie dość wcześnie w rozwoju filogenetycznym węchomózgowie zaczęło sterować zachowaniem instynktowo-popędowym. a u zwierząt wyższych jest siedliskiem zjawisk emocjonalnych. Ścisłe oddzielenie ośrodków spełniających funkcje węchowe od struktur węchomózgowia o innej funkcji nie jest możliwe. Okazało się bowiem, że niektóre ośrodki, które u niższych kręgowców zaliczamy do układu węchowego, u ssaków' sterują czynnościami popędowo-emocjonalnymi. Jako przykład można podać guzek węchowy znajdujący się niemal na „wejściu” impulsów' węchowych. Drażniąc tę strukturę prądem elektrycznym u wyższych zwierząt uzyskuje się reakcje o pozytywnym zabarwieniu emocjonalnym (typu samodrażnienia). Ponadto „właściwe” ośrodki węchomózgowia mają liczne połączenia z podwzgórzem i innymi ośrodkami pnia mózgu, co dodatkowo utrudnia wytyczenie granic omawianego układu i jest przyczyną rozbieżności klasyfikacyjnych. Stąd fizjologowie i badacze zachowania chętniej posługują się nazwą układ rąbkowy (lim-biczny), obejmujący zarówno „klasyczne” struktury węchomózgowia, jak i ośrodki, z którymi te struktury współdziałają.

Węchomózgowie, w ujęciu neuroanatomicznym, obejmuje głównie formacje prakory i starej kory. Wyróżniamy w nim część obwodową i część korową. Do części obwodowej zaliczamy opuszkę węchową, szlak węchowy, guzek węchowy i kilka zakrętów na podstawnej i przyśrodkowej powierzchni półkuli mózgowej. Korę w obrębie tych zakrętów

95