strH

48 PEDAGOGIKA. KLUCZOWE ZAGADNIENIA

2.    Oczywista różnica występująca między dorosłym a dorastającym, wiedzącym a jeszcze nie-wiedzącym, krótko mówiąc: między wychowawcą a wychowywanym, jest nie do usunięcia,

3.    Nie można znieść zawartego w konwencjach i kodeksach reguł prawa wychowawcy do reagowania sankcjami (na przykład strofowaniem, pozbawieniem miłości) w przypadku, gdy wychowanek nie spełnia zamiarów wychowawczych, lub do wzmacniania pochwałą po-zytywnego zachowania, a więc do dysponowania tak zwanymi środkami wychowawczymi, sposobami wychowawczymi i celami wychowawczymi

4.    Wychowanie - tak jak socjalizacja! - także wytycza sobie podwójny cel: z jednej strony ma uczynić wychowanka zdolnym do społecznego działania („być takim jak inni"), a z drugiej ma wykształcić niepowtarzalną osobowość („być innym niż wszyscy”).

Wychowanie w podanym znaczeniu może także w szczególny sposób wzmacniać tę drugą stronę podwójnego procesu, to jest upewniać działającą jednostkę w jej aktach interpretacji i refleksji, albo może inicjować i podtrzymywać proces rozwoju świadomości, w którym jednostka uczy się rozumnie rozwijać kontekst uzasadnień dla swojego niepowtarzalnego i jednocześnie dzielonego z innymi życia. Wychowanie otwiera na refleksję nad normami, a tym samym na refleksję społeczną i nad samym sobą oraz na związki pomiędzy nimi. Powołując się zatem na myśl z praktycznego wywodu Jurgena Habermasa²², wychowanie można określić mianem metadziałania i metakomunikacji. Definicja ta obejmuje zadania i cele niemieszczące się w ogólnie znanym, codziennym rozumieniu wychowania. Trzeba jednak wyraźnie zaznaczyć, że wychowanie - nawet jeśli przebiega według modelu jednostronnej inten-cjonalności albo ustalonych definicji ról - polega również na ukrytym istnieniu wzajemnie się do siebie odnoszących pytań o znaczenie oraz aktów interpretacji. Gdzie ukryta rzeczywistość staje się realnością codziennego działania, tam wychowanie zyskuje nową jakość.

Z krytycznej perspektywy fenomenologicznej można by zaproponować następującą definicję wychowania: wychowanie to odnoszące się do siebie, wzajemne społeczne działanie lub proces symbolicznych interakcji między dwiema osobami i z reguły między starszą, wiedzącą lepiej lub bardziej kompetentną, i młodszą, wiedzącą mniej lub mniej kompetentną - w którym chodzi o wzajemne wyjaśnienie i uświadomienie ról, pozycji, orientacji w zakresie wartości, norm, intencji i legitymacji społecznego działania oraz warunkującego je socjalnego i społecznego otoczenia. Wychowanie opiera się zatem na demokratycznych wartościach emancypacji, odpowiedzialności za całość (społeczny aspekt procesu wychowawczego) i indywiduacji (subiektywny aspekt procesu wychowawczego). Ten uświadamiający i wyjaśniający, jeśli chodzi o jednostkę, aspekt wychowania - a jeśli chodzi o społeczeństwo, to oddziałujący na nie też dysfunkcjonalnie - dotyczy zatem głównie procesu indywidualizacji i stawania się osobą (por. kształtowanie istoty społecznej). Nie wzmacnia w sposób pierwotny, naiwny oraz nieprzemyślany zawsze i stale przebiegających procesów enkulturacji i socjalizacji (por. stawanie się istotą społeczną).

2.3.2. Wnioski

1. Z perspektywy badawczej to z pewnością wąskie pojmowanie wychowania ma istotną zaletę, mianowicie tę, że zwłaszcza procesy z poziomu mikrospołecznego można poddawać sprawdzianowi empirycznemu. Przykładowo: może chodzić o analityczne wyjaśnienie sytuacji wychowawczych, takich jak konflikty czy różnice zdań występujące między

²² Por. I. Habermas. Kultur und Kritik. Yerstreute Aufsatze, Franlrf"^* - “