strP

50

pedagogika, kluczowe zagadnienia

filu/.yć nauce dopasowywania się ani uciskaniu młodego pokolenia. Byłoby to zresztą ą do pogodzenia z najszczytniejszym celem wytyczanym sobie przez moralne wychowanj, z nauk;) szacunku dla człowieka. O szacunku mówi się też w Karcie praw człowiek z 1^72 roku i ustawach zasadniczych wielu narodów. To oznacza, że szacunek należy$ję także każdemu człowiekowi znajdującemu się w sytuacji wychowania i kształcenia²⁴.

5.    Wynika z tego, żc ważne wychowawczo relacje społeczne muszą tak przebiegać, aby uczest. niczący w nich nie interpretowali ich jako uciskających, lecz jako otwarte i przyjazne. R_e. lacjc te nie muszą mieć koniecznie struktury hierarchicznej. Wskazana byłaby raczej czasowa i cząstkowa wymiana albo zamiana ról, dzięki czemu przez jakiś okres mogłyby one mieć podobną wartość. Ogromnie ważne w sensie pedagogicznym jest to, aby mfo. dzi ludzie doświadczali równoprawnych relacji społecznych, ponieważ jedynie takie wię-zi pozwalają na rozwój społecznej kreatywności. Tak samo ważne jest, aby dorastający nauczyli się akceptowania relacji wychowawczej i roli wychowawcy jako osoby, która ich naprowadza i wspiera, zwracając uwagę na błędy. Takie zrozumienie i akceptacja mogą się zrodzić jedynie w dialektycznej łączności z procesami uczenia się w równoprawnie ukształtowanych relacjach, za które młodzież jest współodpowiedzialna.

6.    Wychowanie jako symboliczna interakcja jest przekazywane „symbolicznie”. Dlatego nie

H    wystarczy jedynie wskazywać na to, że jest stale interpretowane, jeśli chodzi o sens i inten-

cjonalność, przez wszystkich biorących w nim udział. Należy również podkreślać rolę sym-boli, które tworzą fundament interakcji. Z reguły są to język i działanie (sposoby zachowania, gestykulacja, mimika). Język i zachowanie wyrażają się jednak zawsze w systemach, na przykład w kodach i przepisach, dorastający uczą się więc interakcji związanej z językiem i działaniem zawsze w jakimś kontekście: może to być wypowiadanie się w określonych sytuacjach całymi zdaniami i na temat; przy tej okazji w sposób nieświadomy są realizowane gramatyczne, syntaktyczne oraz społeczne reguły, a więc normy. Procesy enkulturacji i socjalizacji przebiegają tutaj nieustannie i wykazują się niezwykłą skutecznością: w ich wyniku jednostka staje się istotą społeczną. Pojmowane w opisany sposób wychowanie może wkroczyć w te procesy ze swoją funkcją uświadamiającą.

7. Na zakończenie trzeba podkreślić, że w wychowaniu traktowanym jako proces zawsze chodzi o treści. Z jednej strony w procesach socjalizacji treści te mogą być rozumiane jako normy społeczne; z drugiej strony należy je potraktować jako szeroko pojmowane treści kulturowe, jak te występujące w procesach enkulturacji. W wychowawczych interakcjach ze społecznych treści kulturowych można uczynić tematy zajęć. W ten sposób wychowanie zyskuje wzajemną intencjonalność, jeśli chodzi o refleksję i rozwijanie świadomości

2.3.3. Wychowanie jako symboliczna interakcja

W świetle badań nad socjalizacją opartych na paradygmacie interpretacyjnym (zob. rozdział 6 i 7) pojęcie „wychowanie” zyskuje nowy zakres znaczeniowy, który zaproponował już w 1976 roku Klaus Mollenhauer.

Zgodnie z tym zakresem znaczeniowym wychowanie można uznać za: 1) interakcję działających, „symbolicznie zapośredniczane działanie komunikacyjne”²⁵ lub 2) zorientowane na

¹⁴ Por, J. Piagct, Das Recht aufHrziehung. Die Zukunfi unseres Bildungssystems. Zwei Essays, Miinchen: Piper 1975.

²⁵ Por. K. Mollenhauer, Theorien zutn Erziehungsprozess..., op. cit., s. 168.