teatr22

Odpowiedź nie jest taka trudna.

W miejscowości Oberammergau w Bawarii mieszkańcy uczynili w XVII wieku zbiorowy ślub. Przyrzekli mianowicie Panu Bogu, te jeśli ustanie zaraza, która nawiedziła ich wieś, będą z wdzięczności za ocalenie co dziesięć lat wystawiali Misterium Męki Pańskiej. Co to misterium, doskonale Pani wiadomo. W XVII wieku jeszcze nie było w Niemczech teatni, który by działał jako oddzielna instytucja za sprawą zawodowych aktorów. Bywali aktorzy nadworni. Bywały zespoły węd* równe, początkowo zloione z Anglików, potem i z rodowitych Niemców. W całości był to Jednak wciąż jeszcze teatr nie w pełni wyemancypowany wedle naszej terminologii. A więc nie było w tym nic dziwnego, te do odegrania przedstawienia wzięła się cala wieś. Przez cale średniowiecze właśnie to uchodziło za rzecz normalną, te wszyscy mieszkańcy.miasta czy jakiejś wsi wyłaniali ze swych szeregów wykonawców pobotnego i budującego widowiska. Właściwie nie powinniś* my nazywać ich amatorami. Amator pojawił się dopiero wtedy, kiedy osoby nie będące zawodowymi aktorami zaczęły w swej grze naśladować aktorów zawodowych. W średniowieczu nic było o tym mowy. Wykonawcy misteriów - a były ich w całej Europie setki i tysiące - zazwyczaj nic znali innego aktorstwa jak to, które się łączyło z odgrywaniem pobożnych tekstów w wielkie święta, a więc najwyżej kilka razy do roku, silami osób najbardziej uzdolnionych, a zarazem wyróżniających się przykładnym życiem.

Widzę, że troszkę się rozpędziłem, bo napisałem, że tak było „przez cale średniowiecze". W rzeczywistości rozkwit misteriów przypada na ostatni okres tej epoki. Rzecz o tyle ważna, że w Oberammergau była to jeszcze praktyka znana z dawnych czasów, nie trzeba jej było wznawiać. A solidność mieszkańców przejawia się w tym, że cierpliwie to swoje misterium wystawiają; zaraza ustala zaraz po złożeniu ślubu, więc grają je po dziś dzień. I po dziś dzień rolę Chrystusa może grać każdy obywatel Oberammergau, pod warunkiem, że się wykaże odpowiednimi uzdolnieniami oraz przykładnym życiem. Gorszycielowi nie powierzą tej roli- (Jest głosowanie!) Nie będzie również grała Matki Boskiej dziewczyna, która w ogóle

nie dba o swoją reputację. Jak Pani widii, całe przedsięwzięcie jest po dziś dzień tylko częściowo teatrem w naszym rozumieniu, a częściowo modlitwą, a w każdym razie jedną z praktyk religijnych.

Mamy i my widowisko pasyjne odgrywane w najlepszej wierze przez lud w miejscowości Kalwaria Zebrzydowska, na południu Polski. Nie ma tam takiej ciągłości, jak W Oberammergau. Pasja odgrywana tam kiedyś w XVII wieku została wznowiona w naszym stuleciu wedle dawnych wzorów, po dłuższej przerwie. Lud, rzecz ciekawa, przyswoił sobie ją jednak momentalnie. To, co jest u nas teatrem, wypada znacznie skromniej. Natomiast o wiele więcej jest u nas udziału widzów, choćby dlatego, że w Oberammergau wszystko się odbywa na scenie, a u nas są pochody. Jest np. droga krzyżowa. Tłum idzie obok Chrystusa i za Chrystusem, a każdy uczestnik stara się wtedy odnieść największą korzyść dla swojej duszy. Na przykład widać pokutników, którzy przechodzą przez potok bmąc po kostki w lodowatej wodzie, a na ramionach-dla większego umartwienia dźwigają ciężkie głazy. Dobór aktorów - wedle tych samych zasad, co w Oberammergau.

O ile mi wiadomo, nikt nigdy nie próbował - ani w Oberammergau, ani u nas - odegrać Hamleta z aktorami miejscowych misteriów. Pewno nikomu to jeszcze nie przyszło do głowy. A gdyby przyszło, wątpię, czy artyści daliby się do tej nie swojej rzeczy nakłonić. A gdyby się nawet dali, rezultat łatwo przewidzieć.

J w tym właśnie tkwi sedno sprawy. W obu wypadkach mamy do czynienia z tworami dwóch różnych kultur, co chyba nic zawsze sobie uświadamiają ludzie dzisiejszego teatru tęsknie spoglądający w stronę misterium. Nie wiem, jak z tym jest w Pani ojczyźnie. U nas tęsknota jest przemożna. Co chwila jakaś pobożna sztuka, odgrywana z pobożnym namaszczeniem. Albo też całkiem świecka, za to odgrywana w kościele. Albo też jedno i drugie, co znaczy, że zawodowi aktorzy grają w kościele jakąś pobożną sztukę, czasem nawet bardzo starą.

255