w063

Psychologiczne aspekty katastrof

wadze aktywności fizycznej nad próbą oceny sytuacji. Uczucie paniki jest dodatkowo wzmagane przez nieznajomość miejsca i brak możliwości oceny sytuacji. Reakcje paniczne są łatwo indukowane i szybko rozprzestrzeniają się wśród uczestników zdarzenia. Najszybciej rozwijają się one w zamkniętych pomieszczeniach. Osoby, które uległy panice, doznają zazwyczaj poczucia nierealności sytuacji, mają zaburzoną jej ocenę sytuacji i wykazują chęć ucieczki.

Uwaga:

Opanowanie (niedopuszczenie do) wystąpienia reakcji panicznych w pewnych okolicznościach może decydować o szansie powodzenia działań ratowniczych.

Czynnikami, które mogą ograniczyć zjawisko paniki są działania informujące o sposobach zachowania na wypadek sytuacji awaryjnych, jasne instrukcje, dobry dostęp do sprzętu ratowniczego oraz oznakowanie dróg ewakuacyjnych.

Podczas wystąpienia paniki kluczową rolę odgrywa osoba, która informuje o sytuacji oraz wydaje polecenia o wskazanym sposobie zachowania. Wielokrotnie zdarzało się, że w skrajnych sytuacjach osoby takie, pozostając na stanowisku i wydając jasne instrukcje co do postępowania w zaistniałej sytuacji, zapobiegły panice i większej liczbie jej ofiar.

Po dotarciu na miejsce służb ratowniczych lub policji należy wykorzystać sprzęt nagłaśniający. Pozwoli to na łatwiejsze opanowanie paniki, ale także na sprawne kierowanie przemieszczaniem się uczestników zdarzenia. Ważne, aby osoba kierująca była zdecydowana i umiała wydawać kategoryczne polecenia.

Dziecko jako ofiara katastrofy

Problem dzieci będących uczestnikami wypadków nabiera szczególnego znaczenia z dwóch powodów: po pierwsze -dzieci mają mniejszą niż dorośli możliwość oceny zaistniałego zdarzenia i wynikających z niego zagrożeń; po drugie - trudniej jest od nich oczekiwać zrozumienia, cierpliwości i samodzielnego wykonywania poleceń. Ważne jest, aby dzieci uczestniczące w zdarzeniu w miarę możliwości cały czas pozostawały pod opieką członków załóg ratowniczych, policji lub nawet innych uczestników zdarzenia. Istotne jest zapewnienie dzieciom możliwie dużego komfortu przez izolację od środowiska zdarzenia oraz dostarczenia okiyć, ciepła i opieki innych osób. Należy też wykorzystać elementy przyciągające uwagę, dziecka, takie jak „misie ratownicy” lub nawet zwykłą nadmuchaną rękawiczkę lateksową z namalowanymi rysami tw'arzy.

Kolejnym istotnym problemem jest sytuacja kiedy dziecko - ofiary wypadku - rozdzielona jest od rodziców' lub opiekunów. O ile tylko wnrunki na to pozwalają, należy umożliwić rodzicom lub opiekunom przebywanie z dziećmi.

Postępowanie z ofiarami zdarzeń masowych

Priorytetem służb ratowniczych jest prowadzenie akcji ratunkowej na miejscu wypadku masowego. Zazwyczaj angażuje ona całkowicie wszystkie dostępne siły i środki będące do dyspozycji na miejscu zdarzenia. Ofiary zdarzenia, które w wyniku segregacji zostały oznaczone kolorem zielonym, pomimo mniejszych obrażeń fizycznych zazwyczaj doznały głębokich urazów psychicznych. Jednocześnie grupa ta może stwarzać wiele problemów wynikających z przebiegu ORS lub reakcji panicznych.

Na etapie postępowania przedszpitalnego ważne jest zachowanie kilku podstawowych zasad:

•    aktywności i zdecydowania w stosunku do uczestników zdarzenia,

•    wydawania jasnych i zwięzłych poleceń,

•    chęci zrozumienia ofiar zdarzenia,

•    zdecydowanego opanowania reakcji paniki lub agresji,

•    ewentualnego wykorzystania lżej poszkodowanych do zajęć takich, jak opieka nad innymi osobami, pomoc w działaniach ratowniczych itp.

Na miejscu zdarzenia zazwyczaj brak jest możliwości zapewnienia opieki psychologicznej ofiarom zdarzenia. Należy ją więc jak najszybciej zorganizować w szpitalach przyjmujących ofiary. Na tym etapie działań pomoc psychologiczna i psychiatryczna powinna objąć wszystkich uczestników zdarzenia. W tym samym czasie pojawić się może problem opieki psychologicznej nad grupą bliskich i krewnych ofiar zdarzenia.

Podjęcie odpowiednio szybkich i profesjonalnych działań może zmniejszyć odsetek pourazowych zaburzeń stresowych (Post Traumatic Stress Disorder - PTSD). Ich częste występowanie u uczestników katastrof zdaje się przeczyć potocznie przyjmowanej zasadzie mówiącej, iż czas leczy rany. PTSD dotyczy nie tylko ofiar katastrof, ale także osób biorących udział w akcji ratowniczej. Cechy PTSD to:

•    przedłużająca się w czasie reakcja na stres (może trwać nawet latami),

•    stałe powracanie w myślach i snach do krytycznego zdarzenia,

•    postępujące przytłumienie emocjonalne,

•    zanik zainteresowania otoczeniem,

•    nawracające lęki

•    depresja.

Po latach PTSD doprowadza do trwałych zmian osobowości.

Na terenie oddziałów ratunkowych przyjmujących ofiary zdarzeń masowych należy jak najszybciej zorganizować opiekę psychologiczną dla poszkodowanych. Istotne jest, aby objąć opieką zwłaszcza osoby, które zostały zakwalifikowane do tzw. ścieżki zielonej.

W zespole opiekującym się tymi poszkodowanymi powinni znaleźć się: psycholog, psychiatra, pracownik socjalny, a w razie potrzeby psycholog dziecięcy. Poza uczestnikami zdarzenia należy zaopiekować się osobami pośrednio dotkniętymi skutkami tragedii. Ważny jest spo-

63