skanuj0031 (159)

Charakterystyczny wpływ psychologii poznawczej na interpretację wyników z badań nad warunkowaniem polega więc na akcentowaniu aktywnej roli podmiotu w tym procesie i odrzuceniu czysto mechanistycznych wyjaśnień poprzez liczbę prób z wzmocnieniem. Efektywność warunkowania zależy w znacznym stopniu od tego, czego podmiot oczekuje, co przewiduje, jak rozumie daną sytuację.

Uczenie się czynności złożonych

Nabywanie czynności złożonych polega na tym, co w języku potocznym określa się terminem nawyki i umiejętności. Potoczne rozumienie nawyku da się bardziej ściśle określić jako akt lub akty ruchowe, lub umysłowe, wyuczone aż do automatycznego ich wykonywania. Umiejętność byłaby zaś dyspozycją do wykonywania określonych aktów obu rodzajów. Pojęcie nawyku {habit), bardzo popularne w literaturze behawiorystycznej, traktowane jest (głównie pod wpływem teorii Huila, 1943) jako konstrukt teoretyczny oznaczający związek, jaki powstaje między bodźcem a reakcją. Przyswajanie czynności złożonych polega więc wedle teorii behawiorystycz-nych na tworzeniu się łańcuchów nawyków, a łączenie poszczególnych ogniw takiego łańcucha sprowadza się do wykorzystywania wzmocnień wtórnych i metody przybliżeń (por. s. 115 i rys. 7 przedstawiający złożony łańcuch czynności szczura Barnabusa).

Sprawa jednak komplikuje się w dwojakim sensie i komplikacje te psychologowie dostrzegali od dawna. Pierwsze zastrzeżenie do interpretacji uczenia się czynności złożonych poprzez tworzenie się łańcuchów nawyków dotyczy ignorowania roli samego organizmu, jego podmiotowości w tym procesie (na co zwracał uwagę Rescorla w odniesieniu do warunkowania pawłowowskiego, por. s. 126). Chodzi tu o rolę takich procesów, jak: rozumienie, procesy myślowo-decyzyjne, kontrola sytuacji przez dany organizm itp.

Bardzo często powstanie określonego nawyku czy całej serii nawyków poprzedza rozwiązanie jakiegoś problemu (np. zwierzę w klatce musi otworzyć sobie skobelek, aby się z niej wydostać). Po osiągnięciu takiego rozwiązania sytuacja przestaje być problemowa, a z powtarzaniem jej wiąże się powtarzanie czynności prowadzącej do owego rozwiązania. Kontrowersja, w jaką zaangażowanych było wielu teoretyków, począwszy od Thorn-dike'a i Pawłowa z jednej strony, a Kohlera z drugiej, sprowadza się do tego, czy mechanistyczna teoria uczenia się, akcentująca powstawanie związków między bodźcami a reakcjami, wystarczy do wyjaśnienia obserwowanych zachowań czy też potrzebna jest tu koncepcja angażująca rolę wewnętrznych procesów, takich jak: myślenie, wyobrażanie, rozumienie itp. Zajmiemy się tą kontrowersją w następnym podrozdziale.

Druga kontrowersja dotyczy bardziej teoretycznego aspektu wyjaśnienia

5 — Psychologia ogólna 129