wspmyśl5

tus q u o“. Niemcy mają takie samo prawo do stworzenia światowego imperjum, jak każde inńb wielkie mo*

• carstwo; mogli je jednak stworzyć tylko, poprzez wojnę. Miłość pokoju łączyła się dotąd zbyt często ze stątycz- ._ nem ujmowaniem stosunków międzynarodowych. Jeśli-chodzi o zatargi w dziedzinie pracy, wiemy dobrze, że ‘ wszystkie elementy żywotne w obozie klas pracujących'- • { odrzucają ideę „pokoju w przemyśle”, ponieważ uwa-j żają istniejący podział bogactw za niesprawiedliwy. Ci, i którzy korzystają dzisiaj z przywilejów, usiłują wzmóc--! nić swe stanowisko odwoływaniem się do pragnienia po-I koju i potępianiem tych, którzy propagują walkę klas.. Kapitaliści nie zauważają jednak, że gdy zwalczają zmiany, nie rozważając wcale, czy są one słuszne, stają się współodpowiedzialni za wywołanie .jyalki klasowej. Zupełnie tak samo Anglja ponosi część odpowiedzialności za wszczętą przez Niemcy wojnę. Wojna nigdy nie zniknie, jeśli nie znajdą się metody polityczne osiągania tych samych rezultatów, jakie obecnie osiągnąć można tylko drogą zwycięskiej wojny, i jeśli narody nie nauczą się spełniać dobrowolnie żądań, które sprzeciwiają się . ich aspiracjom, ale które wydają się słuszne z bezstronnego punktu widzenia.

Tylko przez uznanie tej zasady — której ucieleśnieniem byłby jakiś parlament narodów, mający pełnię władzy w zakresie dokonywania zmian terytorjaluych — militaryzm może być pokonany w sposób decydujący. Być może, że wojna obecna dokona wśród narodów Za-' chodu takiej przemiany światopoglądu i nastroju, umożliwi powstanie tego rodzaju instytucji; być może jednak, że trzeba będzie jeszcze więcej wojen i więcej *zni-, szczenią, zanim większość ludzi cywilizowanych zbun-

tuja ii*; przeciw barbarzyństwu i bezrozu«memu *ii£czy-cielitwu wojny nowoczesnej. Jeżeli jednak poziom naszej cywilizacji i nasza zdolność konstrukcyjnego 'myślenia nie zostaną definitywnie obniżone — muszą wierzyćj że prędzej czy później rozum pokona ślepe impulsy, pchające teraz narody do wojny. Gdy tylko przeważająca większość wielkich mocarstw miałaby mocne postanowienie zachowywania pokoju — nie byłoby trudno stworzyć mechanizm dyplomatyczny dla regulowania sporów, ani też — przy pomocy odpowiedniego systemu wychowania — wpajać w młode umysły nie dającą się niczcm wydrzeć odrazę do mordowania, które wychowanie dzisiejsze każe im podziwiać.

Poza działająccmina korzyść wojny czynnikami roz-inyślnemi i świadojneini, istnieją jeszcze niewyraźnie uświadomione uczucia pospolitych ludzi — gotowe, w większości krajów cywilizowanych, przetworzyć się zawsze w gorączkę wojenną na każde zawołanie polityków. Aby utrzymać pokój, musimy w jakiś sposób zmniejszyć zdolność zarażania się tą gorączką; żeby zaś to osiągnąć, musimy przedewszystkiem rozumieć, czem ona jest i dlaczego się pojawia.

Ludźmi, posiadającymi jakieś poważne wpływy' w świecie — zarówno wpływy złe, jak dobre — rządzą, naogól biorąc, motywy trojakiego rodzaju. Po pierwsze, pożądają oni takiej działalności, w której znalazłyby pełne zastosowanie właściwe im — jak sądzą — uzdolnienia; po drugie — chcą mieć poczucie pokonywania trudności; po trzecie wreszcie — pragną, aby powodzenie przyniosło im szacunek innych ludzi. To ostatnie pragnienie istnieje niezawsze: zdarzali się wielcy ludzie, którzy byli wolni od tej „jedynej słabości¹¹ i zadowa-

I

ł

77