zagadnienia egzaminacyjne z teorii literatury (63)

krótkość lub długość okresów (rodzaj przenośni), ryim wiersza, sposób rozumowania; gdy wzrok jego przesuwa się po tekście rozum i dusza ścigają nieustanny a zmienny rozwój wzruszeń i pomysłów, z których tekst ten powstał, czyli dokonyw-ują jego psychologii.

Badacz przeprowadza więc interpretacje utworu w trybie adaptacyjnym. Natomiast bezpośrednią konsekwencją badania psychologistycznego jest biografizm. Odtwarza się „człowieka widzialnego” bieg jego życia, co potrzebne jest do zrekonstruo wania twórcy, czyli „człowieka niewidzialnego”. Zakładając, że badacz dysponuje intersubicktywnym doświadczeniem psychicznym, stanowiącym podstawowe narzędzia badawcze poznania wytworów literackich, przyjąć należy, iż odtwarza stany psychiczne jednostek żyjących w czasach odległych czy innych kręgach kulturowych. Dysponowanie tym doświadczeniem sprowadza się do uchwycenia psychiki podmiotu historycznego wyłącznie w trybie adaptacyjnym, przez interakcje nałożenia własnych stanów psychicznych na autora analizowanego dzieła. ( historyczne badania nad literaturą jako sztuką słowa pełnią funkcję samej literatury' bądź też jej krytyki ). Taine głosił, iż naczelnymi powinnościami krytyka jest wydobycie „panującego znamienia”.

Emil Henneąuin- spadkobierca koncepcji Taine’a, preferował ujęcie typu interakcji poznawczej. Uważał, że krytyk winien na podstawie właściwości estetycznej dzieła orzekać o cechach osobowości twórcy, jego predyspozycjach psychicznych szukać duszy artysty w dziele, poprzestawszy' na tych konstatacjach, nie sposób jest twierdzić, ze dany utwór jest bardziej wartościowy, należy tylko powiedzieć, że jest inny, bo wyraża odmienne właściwości psychiczne twórcy.

U W. Dilthey’a nastawienie badającego idzie raczej w stronę rozumienia cudzych ..ekspresji życia” - sądów, działań. Zasadza się na badaniu faktów kulturowych założenia diltheyowskie wyrażały przekonanie o potrzebie stosowania specyficznych metod, towarzyszyła temu teza o fenomenalności, która Diltbey ujmował tak: „Wszystko, co dla mnie istnieje, spełnia najogólniejszy warunek istnienia mojej świadomości”. Głosiciele tej tezy' orzekli, iż o dostępie poznawczym do utworów literackich oraz tworów kulturowych powinno decydować przeżycie wewnętrzne, które miało być odmienne od doświadczeń zewnętrznych w naukach przyrodniczych, ponieważ badacz humanista ujmuje przedmioty przez akt rozumienia jako podstawowy środek komunikacji w sferze symbolicznej. W związku z tym pojęcia: przeżycie osobiste badacza, znaczerue, to co znaczące, zrozumienie, podniesiono do rzędu kategorii autonomicznych. Doświadczenie wewnętrzne obejmuje przeżywanie przez badacza samego życia, jak i przez werbalizowanie przezeń odczuć w trakcie przeżycia odtwórczego. Gwarancję tego totalnego przeżycia znajdował Dilthey w wiedzy, także w wiedzy biograficznej o twórcy, jakąprzynosiły rezultaty poznawcze psychologii analityczno -opisowej. Służyć ona miała rozumieniu w sensie procedur poznawczych, być sztuką wykładni, czy'li interpretacją. Nie ograniczała się odtąd do subiektywnych wysiłków', lecz wspierała określonymi regułami celu, czy też odtworzeniem w psychice badacza takich przeżyć, których owe wytwory są ekspresją. Wiedza o literaturze mogła prowadzić „w'irtuoza interpretacji” do wiedzy o osobowości .twórcy, swoistej kulturowej personologii. Dilthey twierdził, że mówiąc o rozumieniu należy' kierować się sympatią, która jest wyrazem kontrolowanej” świadomości historycznej badacza, który db procesów kształtowania przykłada miarę rzeczywistości. Psychologia była uzasadnieniem rozumienia. Przedstawiać mogła to, co typowe w silach i procesach powstawania w^rytworów kulturowych. Należałoby tu zaliczyć biografie twórców-, jak refleksję towarzyszącą ich twórczości. Wg Diltheya utór rozpatrywany był jako wytwór i manifestacja osobowości twórcy. Uwzględnił w nauce o literaturze samego twórcę. Dilthey uważał, że pewną wiedzę dostarczają oparte na irracjonalnym doświadczeniu wewnętrznym intuicyjne rozumienie. Wy^rróżnił dwie metody