Zdjęcia 0168

32    H. v>«ru*xnuik

Analizo planów batymotrycznych, opublikowanych w 1954 r. prz¹/ T. W i 1 g a t a (9). daje podstawę do wyodrębnienia dwu głównych typów jezior: 1 płytkich i charakteryzujących się często dość urozmaiconym ukształtowaniem dna oraz 2 głębokich i wyróżniających się prostym kształtem. Należy podkreślić, że w wielu wypadkach trudno jest określić dokładniej typ jeziora Nie znamy bowiem budowy geologicznej w takim stopniu, aby można było ocenić czy ukształtowanie dna odpowiada krasowej powierzchni wapieni górnokredowych, czy też uwarunkowane jest głównie występowaniem pokrywy luźnych osadów czwartorzędowych. Nie podważa to jednak zasady wyodrębniania różnych typów mis jeziornych, gdyż w licznych wypadkach wymowa kształtów jest bardzo przekonująca

Pierwsza grupa obejmuje formy o głębokości do kilku metrów najczęściej i o bardzo różnych wymiarach poziomych. Dna ich przypominają skrasowiało powierzchnie otaczające jeziora — w ich obrębie można wyróżnić mniejsze, miseczkowatc formy wertebowe lub też zgrupowania takich form typu uwałów. Jeziora te reprezentują więc prawdopodobnie depresje skrasowiałej powierzchni skał górnokredowych, znajdujące sio poniżej poziomu wód gruntowych. Takie formy dna dzisiejszych jezior w przeszłości mogły rozwijać się w warunkach podobnych jak okoliczne formy krasu powierzchniowego, których geneza została już określona w pracy opublikowanej przez T. Wilga ta w 1950 r. Zgodnie z poglądami przedstawionymi w tej pracy przyjmuje się do dzisiaj, że zagłębienia krasu powierzchniowego na naszym obszarze powstały w wyniku rozwoju korozji i erozji chemicznej, bez udziału procesów podziemnych i związanych z nimi zapadlisk (6. 7). Jest więc bardzo prawdopodobne, że dna wielu jezior tej grupy znajdowały się w stadium subaeralnym w okresach. gdy poziom wód był położony niżej niż obecnie ². Przejście ze stadium subaeralnego do subakwalncgo w wielu wypadkach zakończone zostało procesem kompletnego zapełnienia form krasowych osadami organo-genicznymi. Dlatego też wiele spośród takich płytkich mis jeziornych znajdujemy dzisiaj tylko w postaci kopalnej (7, 9).

Do drugiej grupy należą jeziora o głębokości na ogól przekraczającej 10 m. których misy wykazują cechy form elementarnych. Są to jakby leje, które można byłoby porównać ze zwykłymi wertebami krasu powierzchniowego. Wymiary ich są jednak znacznie większe. Rozciągłość ich dochodzi bowiem do 1,6 km (jez. Białe k. Włodawy), a głębokość do 38,8 m (jez. Piaseczno k. Łęcznej). Werteby krasu powierzchniowego natomiast przeważnie mają wymiary poziome rzędu kilkudziesięciu metrów, wyjątkowo do paruset metrów, a głębokości ich nie przekraczają 8—10 m (6). Można więc sądzić, że takie misy jeziorne reprezentują odrębny typ genetyczny. Dokładniejsze określenie tego typu jest jednak trudniejsze niż w pierwszym przypadku — chociażby dlatego, że nie możemy po-

wołać się na analogie z formami powierzchniowymi. Dlatego te* należy zwrócić baczniejszą uwagę na analogie istniejące miedzy jeziorami tego

tyP^u "^{a n}‘^iszyn? °^{bs7arzc ł} występującymi w bezpośrednim sąsiedztwie od wschodu, na międzyrzeczu Bugu i Prypeci. Oba te regiony wykazują wie-le analogu, nie tylko w zakresie morfologii mis jeziornych. Na pokre-wienstwo budowy geologicznej i rzeźby obu tych obszarów zwracał uwagę także T. Wilgat (9, s. 102). Analogie te upoważniają do rozciągnięcia zakresu przestrzennego bardziej szczegółowych wniosków odnośni** genezy form jcziorno-krasowych międzyrzecza Bugu i Prypeci. Formy te znacznie wcześniej niż nasze były stosunkowo dokładnie poznane. Od dawna toż, przynajmniej od 1931 r._f wiązano ich genezę z wodami artezyjskimi (5). W 1961 r. na ten temat wypowiedział się dość szczegółowo E. R u h 1 e. Autor ten dał przy tym krótki przegląd prac uzandniają-

Jeziora krasowe w obszarze między Lęczną i Włodawą (oprać. H. Marus z c z a k)

Objaśnienie znaków: 1 — misy jeziorne płytkie z dnom przeważnie urozmaiconym przez formy podobne do wertebów i uwałów krasu powierzchniowego, 2 — im.y Jczio.ne głębokie, o kształcie lejowatym, wytworzone prawdopodobnie przy udziale u ód gru.uow^.. typu artezyjskiego; 3 — obszary występowania powierzchniowych form typu .\crveh.vv,

uwałów 1 dolin krasowych.

Karst lakes in the area between Łęczna and Włodawa (olab. H. Marusze/, a k)

E x p 1 a n a t i o n o f signs: l - studiów lakę baslns with the bottoms dWersifled for the most part with forms similar to the „dolines" and ,,uva!as” of the superficinl łtarst, l ~ dc^. lakę baslns of funnel-łłke shape. formed probobly with particlpatlon uf the artesian grouno water; 3 - areas with superficial karst forms of the type of ..dolines”. ..uvaUW‘ and

..bllnd valleys*\

1

tej ostatniej miejscowości dno kopalnej doliny Wieprza znajduje się do CO m niżej den rjfiej^zych, małych rzek przepływających przez ten teren (1, 3).

2

Poziom wód gruntowych nn naszym Pojezierzu wielokrotnie w przeszłości znajdował >l(; niże) niż obecnie. Ostatni raz było to na początku holocenu. Wówczas to Bug i Wieprz, zn. arterie graniczne odwadniające ten obszar, płynęły w poziomie przynajmniej o kilka netrów niższym. O kilkanaście metrów głębiej niż aktualne wody tych rzek spływały w okre-le ostatniego Jntcrglacjału. W intergłacjale wielkim zaś. poprzedzającym zlodowacenie środko-ropolskie, spływ ten odbywał się w poziomie o kilkadziesiąt metrów niższym. W tym okresie ra-Wieprz nic płynął jak obecnie na Lubartów, ale przez Puchaczów w kierunku na Parczew.