Zdjęcie4014

204 RotJjuł I O. Jęitkowo-poiauwcie korci a ty dy*kklji

204 RotJjuł I O. Jęitkowo-poiauwcie korci a ty dy*kklji

ZAKRES UMIEJĘTNOŚCI METAJĘZYKOWYCH

Sprawności »rAtmcoweme

•    idtnlyMKMane

•    mantpuiacja

•    korekta

Sprawności

różnicowanie ólfB£| identyfikowania manipulacja 1 emantan treściowymi kontrola poprawności f i struktury

uMonologiciwr

Sprawności

■SrtyRoMni* manaKśacja

synteza

ocena poprą wnoSo

Semaniy	ElMTMy	Elementy
^sylaby	I • morftmy	: aw teksty
i» eMmenry	• wy***y	j zdania
śródsytabowo	1 • zdanie	1 wyrazy
| •> fonemy	[ » zMiązio frazeologiczna |

0y*un*fc 10.1. Zakres i przejawy rozwoju metajęzykowego ZnMSio: opracowania własne.

Kolejne etapy rozwoju metajęzykowego to pojawienie się zdolnota dzielenia zdań na porcje informacji czy frazy, a potem na słowa, ażpofooe-my. Małe dzieci dzielą zdania na porcje znaczeniowe. Nieco starsze wyodrębniają najważniejsze jednostki znaczeniowe (słowa), ale pomijają funk cyjnc, zatem dzielą zdania na frazy. Słowa funkcyjne pełnią jedynie funkcje składniowe i dlatego są trudne do wyodrębnienia na bazie znaczenia. Dzielenie zdań na słowa ma charakter częściowo semantyczny, gdy słowa srają się jednostkami poprzez znaczenie, a częściowo fonologicznjr, bo wymatp wydzielenia słów z akustycznego strumienia wypowiedzi. W zadaniach eksperymentalnych umiejętność ta rozwojowo pojawia się po umiejętnołd dzielenia zdań na frazy. Następnie pojawia się zdolność dzielenia słów na sylaby, elementy śródsylabowe, a następnie fonemy (Ehii 197S; Ttónuo 1983, 1985, 1986, 1992; Ibnmer. Bowey i Grieve 1983, a także Kuto-wicz-Kupis 1999; Lipowska 2001).

10.4. Świadomość językowa a czytanie, pisanie i dysleksja

Wiele badań prowadzonych na święcie na temat opanowywania czytania j pisania oraz zaburzeń tych czynności wskazuje na istotne znaczenie sprawności metajęzykowych dla sukcesu w opanowaniu komunikacji za pomocą pisma. Badania rozwojowe potwierdzają, że wyższy poziom świadomości językowej, a zwłaszcza fonologicznej. jest wyznacznikiem sukcesu wczytaniu (por przeglądy. Gombert 1992; Krasowicz-Kupis 1999). a osoby zdysleksją prezentują deficyty w tym zakresie (przeglądy Snów ling 2001; Szczerb iński 2007; Krasowicz-Kupis 2006).

Badania dotyczące związku umiejętności metajęzykowych z czytaniem koncentrują się wokół problemu, które z nich są najważniejsze. Część badań sugeruje, że świadomość językowa jest koniecznym warunkiem wstępnym (prerequisite) dla opanowania czytania (Gombert 1992), hme wskazują odwrotną zależność. Z kolei Ehri (1979) uważa, że zachodzi w tym przypadku relacja dwustronna: określone aspekty świadomości metajęzykowej są osiągane, zanim dziecko zacznie czytać, nauka czytania zaś powoduje wtórny wzrost świadomości językowej.

Specyficzne aspekty świadomości mogą odgrywać różną rolę na różnych etapach nauki, np. ogólna świadomość terminologii językowej i pojęcia litery czy wyrazu podczas wczesnych etapów, zaś aspekt metapragmatyczny, czyli tzw. cwaluacja związku między informacjami, może odgrywać ważną rolę w rozumieniu czytanego tekstu na późniejszych etapach (Pratt i Gricve 1984; Kirby 1990).

	Konieczny warunek wstępny
Świadomość	Czynnik ułatwiający i przyspieszający Skutek trenłngu w czytaniu	Czytanie 1
językowa	f Powiązania niebezpo&rednie y	pisania

Rysunek 10.2. Związek świadomości języków^ z komunameji pisemną-różne ifąaa źródło: opracowanie własne.