007 (34)

1979, s. 5). Gdy podejście G. Sartoricgn ma hardziej kompleksowy charakter i próbuje un opisać system partyjny stosując przecie wszystkim kategorii? polaryzacji (związaną z pojęciem mechanizmu), m M. Pcdersen ogranicza swoje rozważania do prustej rejestracji zmian na poziomie poparcia wyborczego udzielanego partiom politycznym. Przesunięcie poparcia wyborczego oznacza ..zmianę netto w ramach wyborczego systemu pariyjuogo, będącą elektem transferu indywidualnych głosów” (Aschcr, Tftrrow 1975, s. 480). Chodzi tutaj o zmianę partyjnych preferencji elektoratu, co z kolei może spowodować zmiany w dystrybucji głosów wyborczych między partiami (zob. Crcwc, 1985. s. 3.9). Kategoria przesunięcia poparcia wyborczego to sposób określenia skłonności elektoratu do {•losowania w kolejnych wyborach na różne partio. Indeks przesunięcia poparciu, stworzony przez M. lVdcr.scua, służy do pomiaru t/.w. płynności netto w/.rostu lub spadku poparcia wyborczego dla poszczególnych partii w kolejnych wyborach. jednak bez możliwości stwierdzenia międzypartyjnego kierunku przesunięcia preferencji wyborczych. Indeks volatility netto można stosować jako sposób zmierzenia chwilowych zmian w poziomic poparcia wyborczego dla partii, jednak uzyskane informacje nie nie mówią o zmianie indywidualnych zachowań wyborczych. Istnieje również możliwość określenia izw. vołiitUiiy brutlo (generalny poziom zmian wyborczych), czyli ogólnej iic2by wyborców zmieniających partyjne preferencje w kolejnych wyborach. W tym przypadku indeks M. Pedersena okazuje się. nieprzydatny i konieczne są szczegółowe badania panelowe. Volatiłiiy brutto jc.st miarą niezmienności indywidualnych zachowań wyborców i bez wątpienia może służyć jaku precyzyjny s|M>sóh określenia skłonności elektoratu do zmiany preferencji politycznych (zub. Field 1994, s. 150, 155).

Charakter reżimu politycznego. Bez wątpienia jest lo czynnik o charakterze zewnętrznym, mający wpływ na pojawienie, sił? odmienności w procesie srmk-ituyzncji •syr.irnm |i:utyji»ej'o. K. Fislłiiiun w tuki olo .spmób chat:i’«trvy/.uje. kategorię reżimu politycznego: „Reżim nu>żc być traktowany jaku fum ta Ina oraz nieformalna organizacja centrum wlaclz.y politycznej oraz jako układ jego powiązań ze społeczeństwem. Reżim determinuje, kto ma dostęp do centrów decyzyjnych i w jaki sposób ci, którzy rządzą, układają stosunki z resztą wspólnoty politycznej” (Fishmnn 1990. s. 428). W dalszej części pracy nie będzie interesowała mnie kwestia reżimu politycznego jako takiego, a jedynie pewne aspekty związane z jego struktury/.acją. które mogą mieć wpływ (w sposób pośredni lub bezpośredni) na funkcjonowanie systemu partyjnego- Oczywiście cały czas mam na myśli demokratyczne reżimy polityczne oraz organizacyjne rozwiązania wariantowe charakteryzujące poszczególne narodowe układy polityczne, które nie podważają zasadności stosowania takiej kwalifikacji. Wśród badanych krajów iiuropy Zachodniej znalazły się i takie, które po 1945 r. musiały przejść etap demokratyzacji (c/y rcdcmokrutyzacji) reżimu politycznego. Zastosowanie przy-

miocnika demokratyczny w odniesieniu do konkreincgo reżimu poliiyezncgo ma tylko wówczas sens. gdy następuje, stabilizacja formuły altoniaeji iządów, a zmiana taka nic powoduje zmiany charakteru samego reżimu. 2 sytuacją laką mamy do czynienia wtedy, gdy władza polityczna każdego rządu pu/ustaie ..wanuikowu'¹ i „chwilowa” w świetle obowiązujących norm i instytucji k i tosty tupiących reżim polityczny (zub. Lawsun s. ż<Ki}.

W ten sposób udało się wyodrębnić cześć zasadniczych elementów analizy systemu partyjnego, które*, mogą być pomocne w badaniu procesu jego zmiany:

—    liczbę partii:

—    relatywny rozmiar partii:

poziom jtolury/neji wyznaczany przez nkicślcim* <lv\i:u»^{> ,}.i progi.miowcgo między partiami. kuny 1<> ch-uicul ścisłe wią/.- %ię z sy-.muirm pizii.urow koalicyjnych dominującym w ramach ktuikrc.incgo systemu partyjnego;

—    strukturę podziałów socjopol etycznych (eYtWrtge.ęg

—    poziom przesunięcia wyborczego w ramach systemu (Yu/tiiiiiiyy,

—    charakter reżimu politycznego.

Traktując syslcm partyjny jako konfigurację parł i i rywal i/njącycli w ranneli okre.śSnnej przestrzeni    tsimkim-iHi:- ..j.utio" sysu-mti/ w wi.\iv

sposób pojawia się konieczność uwzględnienia u klatki wz.ij0mi.yv h powiązań między nimi. Jak już jednak wspomniałem, zmiany lego typu nie następują w próżni społeezno-poliłycwcj i w konsekwencji ocena dynamiki przeobrażeń systemu partyjnego musi upierać sic mi iiwzglęthueniu czynników /cwr.ęirznych uhei ltych w jego s/rmku nt/uuiinuym oiuezriiiii lilcmcr.lv !> . wy.iępuiąt jim-jednokrotnie w związku przyczyiiowiKskolkowyiu.decydują o ili.uakki/eiywa liżący jnych i kooperacyjnych powiązań między partiami. W konsekwencji proc es zmiany obserwowany w ramach każdego z nich (jakościowa lub ilościowa} staje się .symptomem świadczącym przynajmniej o poiencjalności zmiany systemu partyjnego. Jednak odrębnym zagadnieniem pozostaje ocena jej charakteru oraz

..glęlmkiiści" Wl.utmr illiilcgo wspomut:iin' clenunuy /•••.inną pi*ilil;i|tc dnść

szczegółowej uitaii/ic w daSs/cj c/ęści pi.ay, a 1U1 zmu/euu- dl.i ukl.idu i\\\.i lizacji międzypartyjnej określone zarówno w kontekście układu wyborczego, jak i parJameotarnogabinciowcgo. Zdecydowanie mniej uwagi natomiast poświęcę partii jaku organizacji, przyjmując, iż ta sfera analizy pozostaje generalnie poza przedmiotem mojego zainteresowania, tworząc odrębną teorelyc/nte kategorię politologii.

Sądzę, iż trzeba kolejny już raz zwrócić uwagę czytelnika na laki /.różnicowania charakteru przedstawionych elementów analizy systemu partyjnego. Liczba partii oraz ich rozmiar 10 zmienne tworzące pewien rodzaj „supcrslrukUiry” systemu partyjnego, stanowiąc względnie w we do zopcracjimaJiz.owama elementy wpływające na sposób rywalizacji partii Również kategorię poziomu polaryzacji (dystans programowy) można zaliczyć do strukturalnych zmiennych anaii/.y systemu partyjnego, określonych wcześniej łącznie mianem jego..jądra”.