012 fn

jedyne co można zrobić, to zwrócić uwagę na wieloznaczność terminu „nauka*.

Niewątpliwie .nauka” zawsze wiąże się w jakiś sposób ze wspomnianą wyżej ciekawością świata. Mówiąc o nauce, przeważnie mamy na myśli szeroko rozumiane poznanie (lub poznawanie). Tego rodzaju poznanie może być odkrywcze - gdy uczony po raz pierwszy formułuje naukową teorię, lub nieodkrywcze - gdy student próbuje zrozumieć wiedzę zawartą w podręczniku. Przez naukę można także rozumieć sam proces badania (niekiedy mówi się, że nauka to „rzemiosło uczonych”) lub uczenia się. Często również przez naukę ludzie rozumieją wytwór tych czynności; może on być bądź obiektywny, na przykład w postaci gotowej teorii naukowej, bądź subiektywny, w sensie zdobytej wiedzy. W wielu wypowiedziach przez naukę rozumie się pewien rodzaj ponadnarodowej instytucji („świat nauki"): uczelnie, akademie nauk. laboratoria, środki publikowania wyników oraz związany z tym wszystkim pewien styl żyda i postępowania.

Ważnymi elementami „naukowości” są język i metoda. Zdaniem wielu, zarówno naukowców jak i filozofów, to właśnie te dwa elementy decydują o tym, czy coś jest naukowe, czy nie. Ale żeby można skutecznie posługiwać się tym kryterium, należy najpierw dokładniej określić, co rozumie się przez język nauki i metodę naukową. W znacznej mierze jest to celem uprawiania filozofii nauki. Problem polega na tym, że nauka samookreśla się w procesie swojej ewolucji. Próba zrozumienia tego procesu stanowi źródło fascynacji w studiowaniu filozofii nauki.

1.3. Filozofia nauki a metodologia nauki

Do niedawna nazw „filozofia nauki” i „ogólna metodologia nauk” używano zamiennie; ostatnio jednak coraz częśdej dostrzega się różnicę znaczeniową pomiędzy tymi określeniami. Ogólna metodologia nauk (ogólna - w odróżnieniu od metodologii poszczególnych nauk, np. metodologii fizyki, metodologii biologii itp.) zajmuje się bardziej „technicznymi” aspektami nauki, bada metody stosowane w nauce, traktując je jako narzędzia do osiągania wyników. Natomiast filozofia nauki (ang. philosophy of science), zgodnie ze swoją nazwą, traktuje naukę jako zjawisko interesujące filozoficznie, które zasługuje na analizę i namysł właściwe dyscyplinom filozoficznym. I tak na przykład częstym przedmiotem refleksji w filozofii nauki jest nauka jako przejaw racjonalności, filozoficzne założenia i implikacje istnienia nauki itp.

Niekiedy na określenie filozofii nauki używa się innych nazw, na przykład: metanauka lub nauka o nauce, teoria nauki, epistemologia nauki (zwłaszcza w Niemczech), logika nauki. Różne zabarwienia znaczeniowe są wyraźnie widoczne w tych nazwach. Autorzy najczęściej używają ich w zależności od stylu, w jakim uprawiają tę dyscyplinę.

1.4. Nauki pokrewne i pomocnicze

Naukami pokrewnymi lub pomocniczymi w stosunku do filozofii nauki są m.in.: historia nauki, socjologia nauki, psychologia nauki, logika i oczywiście filozofia.

Zwykle filozofię nauki uprawiają ludzie o wykształceniu filozoficznym lub - coraz częściej - przedstawiciele rozmaitych dyscyplin naukowych (fizycy, biologowie, historycy). Najbardziej obiecującym materiałem na filozofa nauki jest, moim zdaniem, filozof z wykształcenia, czynnie zajmujący się pracą badawczą w jakiejś nauce szczegółowej (a więc posiadający również fachowe przygotowanie w tej nauce). Taka kombinacja specjalności nie grozi, z jednej strony, badaniem nauki wyimaginowanej, jaka nie istnieje w rzeczywistości i, z drugiej strony, wypowiadaniem filozoficznych banałów lub prawd już dawno odkrytych przez filozofów. Jeżeli jednak filozof nauki nie może sobie pozwolić na (wymagający ogromnego wysiłku) luksus „utrzymywania się na bieżąco” w dwu specjalnościach, powinien przynajmniej dobrze znać historię nauki. Może ona stanowić dla niegp rodzaj zastępczego laboratorium, w którym będzie mógł testować swoje poglądy na naukę i mechanizmy jej rozwoju.

-13-