016 fn

2.2.    Teologia i nauki świeckie"

Tc dwie wielkie rodziny nauk w kulturze europejskiej zostały wyraźnie od siebie wyróżnione dopiero ok. XIII w. Przedstawicielką nauk świeckich była wówczas głównie filozofia; dla niej zarezerwowano metodę badania „przy pomocy rozumu", podczas gdy teologii² wolno było posługiwać się również „światłem Objawienia”. Traktowano więc wówczas teologię tak samo, jak wszystkie inne nauki, z jedną zasadniczą poprawką: teologii wolno było sięgać po informacje i środki dowodowe do źródeł Objawienia (w religii chrześcijańskiej do Pisma św. i Tradycji). Udowodnić jakieś twierdzenie w teologii, znaczyło wykazać, ie to twierdzenie jest zawarte w źródłach Objawienia lub że wynika z twierdzeń zawartych w źródłach Objawienia.

Najogólniej, przez teologię jakiejś religii należy rozumieć rozumową refleksję nad treścią prawd wiary danej religii. Podobnie jak w przypadku innych nauk, samo rozumienie teologu ulega dość dużym przeobrażeniom w zależności od religii, której teologię się uprawia, od epoki, uwarunkowań kulturalnych, a także od oddziaływania z innymi naukami. Rozwój nauk („świeckich") i ich metodologii wywarł, i nadal wywiera, silny wpływ na współczesną teologię chrześcijańską.

2.3.    Filozofia i nauki szczegółowe

Nic jest prawdziwą powszechnie głoszona opinia, że nauki szczegółowe zaczęły wyodrębniać się z filozofii³ dopiero u progu czasów nowożytnych. Już w greckiej starożytności istniały, obok matematyki (z mocno rozbudowaną geometrią), wysoko rozwinięte tzw. trzy nauki klasyczne: astronomia, optyka geometryczna i statyka (wraz z hydrostatyką), a także zaczątki innych nauk empirycznych, np. akustyki. Prawdą jest wszakże, że w starożytności i w średniowieczu filozofia spełniała rolę „supernauki”, obejmując nie tylko to, co obecnie nazywa się filozofią, lecz takie zaczątki różnych nauk szczegółowych⁴. U początku czasów nowożytnych rozpoczął się lawinowy proces przekształcania się tych zaczątków w samodzielne nauki, odrębne od filozofii. Pierwszą z usamodzielnionych nauk była mechanika (Galileusz, Newton), która wkrótce rozrosła się do całej fizyki. W ślad za nią poszły inne nauki przyrodnicze: chemia, biologia, geologia itp. Metodologicznej charakterystyce tych nauk będzie poświęcona większa część niniejszego opracowania. Obecnie zostaną krótko omówione różne style uprawiania filozofii*.

2.4. Charakterystyka filozofii i style jej uprawiania

Różnego rodzaju wstępy do filozofii są zapełnione rozmaitymi „definicjami” filozofii. Najczęściej jednak nie są one niczym więcej, jak tylko deklaracją autora przynależenia do pewnej orientacji lub szkoły filozoficznej. Różnorodność i rozbieżności tegp rodzaju definicji stanowią najlepszy dowód ich bezużytecznoścL Nie siląc się więc na pseudode-finicje, wyliczymy — raczej przykładowo i silnie wybiórczo (dokładniejsze opracowanie wymagałoby obszernego studium) - niektóre style uprawiania filozofii. Nie potrzeba dodawać, że style te nie muszą być rozłączne. W wielu systemach filozoficznych można łatwo zidentyfikować elementy charakterystyczne dla różnych, niekiedy nawet sprzecznych z sobą, stylów filozoficznych. W poniższym zestawieniu szczególnie uwzględnimy te style uprawiania filozofii, które są reprezentatywne dla naszych czasów.

2.4.1. Filozofie irracjonalistyczne

Rozmaitość tego rodzaju filozofii jest ogromna. Łączy je brak troski o jakiekolwiek (racjonalne lub empiryczne) uzasadnienia. Należą tu rozmaite wizje świata, niekiedy wychodzące wprawdzie od pewnych danych naukowych, ale w ogromnym stopniu ekstrapolacji zatracające element uzasadnienia (na przykład wizja świata Teilharda de Chardin). W niektórych ujęciach idzie o „głębokie wejrzenie w sprawy najważniejsze”, z tym że zarówno „głębia", jak i „ważność” spraw są określane samym charakterem „wejrzenia”. Niekiedy tego rodzaju ujęcia mają

-17-