028

28

ikonografii z XV wieku³⁵, z czego wynika, że były one u nas znane i używane, choć nie pozostawiły śladu w materiale archeologicznym. I tu nasuwa się pytanie, czy u podstaw stwierdzonego przez nas zjawiska nie leżą obiektywne przyczyny gospodarczo-społeczne? Druga ćwierć XV w. to nie tylko początek długiego okresu bezpieczeństwa i pokoju dla rdzennych ziem polskich. To także początek zasadniczego przełomu w stylu życia polskiej szlachty, szybko przemieniającej się ze stanu rycerskiego w stan ziemiański, przenoszącej główny punkt zainteresowań z sukcesu wojennej wyprawy na sukcesy gospodarki folwarcznej. Wiadomo, jak w r. 1454 pod Chojnicami spisali się synowie i wnuki zwycięzców spod Grunwaldu, z r. 1410. Może zatem brak XV-wiecznych mieczów w znaleziskach z terenu Polski jest odbiciem postępującej wówczas swoistej pacyfikacji szerokich rzesz szlachty i całego społeczeństwa? Ryzykowna to hipoteza, zwłaszcza na obecnym, początkowym etapie naszych badań, ale zbyt nęcąca, aby jej tu, bodaj wstępnie nie zasygnalizować. Można się przy tym spodziewać, że w ciągu XV wieku w życiu i stroju codziennym, poza polem bitwy, miecz począł u nas stopniowo ustępować miejsca różnym rodzajom lżejszej broni siecznej (tasakom, kordom, wczesnym typom szabli), coraz częściej pojawiającym się także i w ówczesnych źródłach ikonograficznych. Brak odpowiednich badań uniemożliwia na razie zajęcie bardziej zdecydowanego stanowiska w tej sprawie.

Z analizy przestrzennego rozrzutu zebranych materiałów wynika, że większe skupienia znalezisk korespondują przede wszystkim z rejonami bardziej aktywnymi demograficznie i ekonomicznie. Nie widać wyraźniejszego związku tych skupień z obszarami szczególnie długotrwałych i uporczywych działań wojennych, np. z pograniczem polsko-krzyżackim, polsko-halickim, polsko-jaćwieskim. Może tylko skupienie zachodnio-wielkopolskie dałoby się traktować jako odbicie długoletnich zmagań z Brandenburgią. Bardziej czytelny jest związek z siecią komunikacyjną (tu zaliczylibyśmy, mimo wszystkich zastrzeżeń, liczne znaleziska wodne). Prawda, że drogami chadza i wojna, ale w naszym materiale szczególnie wyraźnie rysują się te drogi, które w ówczesnych wojnach odgrywały rolę drugorzędną. Przykładem karpacki szlak polsko-węgierski

35 Przykładowo przytaczamy następujące polskie obrazy z w. XV, na których wyobrażono miecze, prawdopodobnie typu XVIII i pokrewnych:

Matka Boska Bolesna, szkoła sądecka (M. Walicki, Malarstwo polskie, gotyk, renesans, wcz. manieryzm, Warszawa 1961, nr 16).

Święta Katarzyna (z Biecza), mai. małopolski, ok. 1450 (ibidem, nr 8).

Święta Zofia z trzema córkami (z Grybowa), szkoła sądecka (ibidem, nr 26). Święty Marcin, tryptyk z Wielunia, ok. 1460 (ibidem, nr 46).

Święta Katarzyna, tryptyk z Wołowca, ok. 1470 (ibidem, nr 50).