032009131820

HO

_to iei autobiograficzny charakter, w Hilarym, _go okresu, to J^e _ _{w ieści} Księżyc wschodzt (1925) synu buchaltera (    > _Pannach z Wilka i Młynie na i

czy jeszcze w P°    _{ten sam} bohater, gość lub naj.

Utratą występ ]    ^ _dw0rze, który ulega jego leniwo.

^ÓweTTurze i wplątuje się w jego intrygi erotyczne Stajemy tu również stale motywy powtesc. z.em.ań-“ej- jest przeżarty autoanalizą młodzian, który kończy samobójstwem; jest swawolny Dyzio, aranżer zabaw i du-sza towarzystwa; jest młoda dziedziczka, dumna i nieprzystępna; jest porwanie. W okresie dwudziestolecia powieść o takich rekwizytach jest już jednak raczej przeżytkiem. Wysoką rangę osiągają wówczas jeszcze tylko te utw ory z życia ziemiaństwa, które — jak Noce i dnie Dąhro-wskiej — ukazują jego rozkład i deklasację. Tg natomiast, które poprzestaią na wysławianiu „cichego dworku”, stanowią już tylko pokarm duchowy dla marzących o za-mążpójściu pensjonarek. Młodzieńcza proza Iwaszkiewicza nie gloryfikuje ziemiaństwa, ale go też nie krytykuje; jest ona przeładowana szczegółami autobiograficznymi i brak w niej jakichkolwiek kryteriów oceny. Stąd też panuje w niej całkowity ideologiczny i kompozycyjny chaos. Dopiero w latach trzydziestych pojawią się w niej nowe elementy, które ją pogłębią. Wcześniejsza jednak twórczość Iwaszkiewicza może już dziś interesować jedynie jako historyczny dokument.

Xa jej pogłębienie — w latach 1930—1939 — wpływa przede wszystkim długoletni pobyt pisarza za granicą; jako dyplomata i sekretarz Unii Intelektualnej zetknął się z węzłowymi zagadnieniami ówczesnej kultury zachodnioeuropejskiej. Pojęcie Europy jako całości nie tyle geograficznej, co kulturalnej, ukształtowanej przez spuściznę an-^tyku 1 P^rzez chrystianizm — jak je w swych zuryskich wykładach (1922) sformułował Paweł Valery, na terenie zas polskim w swych pracach religioznawczych Tadeusz Zieliński miało w owych latach ostrze wyraźnie polityczne: chodziło o przeciwstawienie tak pojętej Europy formacjom ustrojowym opartym na innych podstawach