0000047 (6)

94 USPRAWNIANIE CZYNNOŚCI KARMIENIA

wego funkcjonowania obwodowego mechanizmu artykulacyjnego, jak i prawidłowej struktury łuków zębowych.

Wymowę poszczególnych głosek tak samo, jak samodzielne jedzenie, dziecko przyswaja sobie stopniowo.

Słyszenie wyrazów powtarzanych wielokrotnie przez matkę lub inne osoby z otoczenia staje się dla dziecka bodźcem do ich odtworzenia. Wykonywanie ruchów artykula-cyjnych wymaga dużej precyzji, dlatego też dźwięki wytwarzane początkowo są nieprawidłowe. Wielokrotne ich powtarzanie doprowadza do powstania stereotypu ruchowego, będącego podstawą mowy. Powstają trwałe połączenia między wzorcami słuchowymi a nawykami ruchowymi, do wytworzenia których potrzebna jest odpowiednia sprawność mięśni.

Rozwoj mowy tak samo, jak i innych funkcji, bez względu na teorie tłumaczące ich powstawanie, przebiega u wszystkich dzieci podobnie, mimo że każde dziecko wykazuje własną prawidłowość rozwoju, która jest jednak odmianąogólnej, podstawowej prawidłowości. W fizjologicznym wytwarzaniu się ruchowych nawyków mowy (utrwalanych w korowym ośrodku ruchowym) bardzo ważne jest odpowiednie czucie ułożenia narządów mowy, zależne od czucia mięśniowego i czucia dotyku (reprezentowane przez ośrodek czuciowy, odbierający informacje o ułożeniu narządów mowy w czasie artykulacji). W pierwszych dwóch latach życia, czyli w czasie przygotowującym obwodowy aparat artykulacyjny do mówienia, rozwijają się połączenia między ośrodkiem słuchowym a innymi ośrodkami odbierającymi bodźce ze świata zewnętrznego, a przede wszystkim z ośrodkiem wzrokowym. Dziecko zaczyna kojarzyć poznawane przedmioty ze słyszanymi dźwiękami, będącymi ich nazwami. Rozwija się rozumienie mowy, czyli zdolność wyobrażenia sobie, głównie za pomocą analizatora wzrokowego, przedmiotów odpowiadających słyszanym nazwom dźwiękowym.

Mowa, obejmując tak wiele skomplikowanych czynności, rozwija się wolniej niż inne sprawności ruchowe. Wytwarza się ona dzięki skoordynowanej pracy obwodowego mechanizmu artykulacyjnego (mięśni warg, języka, gardła, krtani) oraz płuc i podlega nadrzędnej kontroli ośrodkowego układu nerwowego. Aby ta koordynacja powstała, potrzebny jest odpowiedni okres ćwiczeń oraz prawidłowy słuch.

B. Zaburzenia czynności jedzenia u dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym

U dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym, w następstwie uszkodzenia ośrodkowego neuronu ruchowego, dochodzi do swoistych zaburzeń w napięciu mięśni twarzy, podniebienia miękkiego, gardła, krtani i języka, prowadzących do nieprawidłowości czynności jedzenia i połykania, a później fonacji i artykulacji. Te nieprawidłowości manifestują się u dzieci z mózgowym porażeniem rożnie w zależności od wieku. W początkowym okresie życia zaburzenia dotyczą ssania i połykania, później mięśni twarzy, żwa-czy i języka, utrudniając gryzienie i żucie oraz prawidłową mimikę twarzy. W mózgowym porażeniu dziecięcym większe niedowłady dotyczą mięśni dolnej części twarzy. Objawy dysfagii (czyli zaburzenia ssania, przesuwania pokarmu w jamie ustnej oraz połykania) poprzedzają zaburzenia artykulacji. U większości dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym mowa rozwija się z opóźnieniem i jest nieprawidłowa. Z powodu niedowładu podniebienia miękkiego, mięśni gardła, języka i krtani bywa nosowa i monotonna, a poszczególne dźwięki wymawiane są nieprawidłowo. Nieprawidłowe napięcie i ruchomość mięśni języka, podniebienia i gardła oraz zaburzone czucie tych okolic powoduje łatwe zachłystywanie się. Utrudnia też połykanie śliny, doprowadzając do ślinotoku.

Ssanie u dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym może być utrudnione z powodu nieprawidłowego odruchu ssania, niezdolności warg do całkowitego zamknięcia, braku możliwości pełnego ich zwarcia i obkurczenia. Ssanie upośledzone jest również przez ograniczoną ruchomość spastycznego języka. Przy braku rytmiczności między otwieraniem warg a ruchami języka pokarm, zamiast być połknięty, wypada z ust. Przy wygórowanym odruchu ssania silne ruchy warg lub języka wywołują nagłe napięcia całego ciała. Język, wydostając się z jamy ustnej, wypycha pokarm zamiast gromadzić go w górze i przesuwać na tylną ścianę gardła. Czasem, przy zachowanej zdolności do gromadzenia pokarmu w górze, występuje niezdolność do jego przesuwania, do czego potrzebny jest ruch języka w innej osi. Tylna część języka nie unosi się dostatecznie, aby wytworzyć pierwszy etap połykania. Trudności w ssaniu występują także przy braku możliwości wytworzenia podciśnienia w jamie ustnej.

Żucie rozpoczyna się, z chwilą kiedy dziecko umie hamować odruch ssania. Odruch ssania u niemowlęcia zostaje więc stopniowo zastępowany przez ruchy żucia. Jeśli jednak nie rozwiną się, odruch ssania przechodzi w nawyk. Nawyk ten utrudnia naukę żucia, wywołuje nieprawidłowości w narządzie żucia i przetrwać może bardzo długo, a przedmiot ssania (smoczek, warga, policzek, palec), uciskając żuchwę, zahamowuje jej rozwoj, wypychając jednocześnie przedni odcinek szczęki. U dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym często odruch ssania nie zanika. Dzieci te wykonują ruchy ssania nawet bez przedmiotu ssania.