0000046 (6)

92 USPRAWNIANIE CZYNNOŚCI KARMIENIA

przy ssaniu z użyciem smoczka nie dostarcza potrzebnych dla wzrostu narządu żucia bodźcow czynnościowych. Mleko wypływa z butelki do smoczka silą ciężkości, a ze smoczka wydobywane jest ruchami języka. Niemowlę nie wykonuje ruchów wysuwania i podnoszenia żuchwy, nie ćwiczy więc mięśni żujących. Ponadto dołącza się ujemny wpływ ucisku smoczka na przedni odcinek szczęki i ucisku butelki na dolny wyrostek zębodołowy, wywołując jego zniekształcenia.

Przy karmieniu naturalnym dziecko cały czas oddycha przez nos. Odwrotnie przy sztucznym, gdzie musi przerywać ssanie dla nabrania powietrza i uczy się oddychać przez usta. Mechanizm ssania przy karmieniu sztucznym nie zapewnia ćwiczenia mięśni żujących, a dynamiczna praca warg i policzków (zamiast statycznej, jak przy karmieniu naturalnym) nie rozwija odpowiedniego napięcia mięśnia okrężnego ust. Dzieci karmione sztucznie mają więc słabsze mięśnie biorące udział w żuciu oraz mięśnie warg.

W miarę wygasania czynności ssania staje się możliwe ćwiczenie mięśni, biorących udział w żuciu, a dzięki zmianie sposobu karmienia, jak również konsystencji pokarmów, wzrasta ich siła.

Żucie to rozdrabnianie pokarmów i mieszanie ich ze śliną.

Odruch żucia pojawia się około 7 miesiąca życia. Ruchy żucia wyzwala bodziec drażnienia dziąseł. Odruch ten pojawia się wtedy, kiedy zaczyna zanikać obecny od urodzenia odruch kąsania (chwytania pokarmu, gryzienia).

Odruch kąsania polega na zaciśnięciu szczęk i utrzymaniu zwarcia przez cały czas trwania bodźca. Umiejętność hamowania tego odruchu obserwuje się w 3-4 miesiącu życia, a całkowite jego zanikanie, z chwilą kiedy rozpoczyna się żucie. Czynność ssania i żucia jest aktem poprzedzającym odruch połykania.

Połykanie składa się z następujących etapów:

I.    Ustny etap połykania stanowi czynność zależną od woli. Po przygotowaniu kęsa w jamie ustnej, to znaczy po pogryzieniu i zmieszaniu go ze śliną, kęs przesuwany jest na tyl-no-grzbietową powierzchnię języka. Jest to „pozycja przygotowawcza", ponieważ kęs jest zawsze przesuwany do tego samego położenia na powierzchni języka i wtedy dopiero zapoczątkowane jest połykanie.

II.    Etap przełykowy również jest czynnością niezależną od woli. Zwieracze przełyku, górny w miejscu połączenia przełyku z gardłem i dolny z żołądkiem, reagują na przełknięcie najpierw odruchowym rozluźnieniem, a później skurczem. Z wyjątkiem chwili połykania są zamknięte, zapobiegając aspiracji powietrza od góry i soku żołądkowego od dołu. Odruch połykania obecny jest od urodzenia i utrzymuje się przez całe życie. Zmienia się tylko typ połykania.

U niemowląt przy połykaniu biorą udział wszystkie mięśnie twarzy. Dziecko przy połykaniu wysuwa język do przodu, napina mięsień okrężny ust bez napinania mięśni żwaczy - jest to tak zwany niemowlęcy typ połykania. U dorosłego odwrotnie - występuje napięcie mięśni żwaczy z silnym zwarciem szczęk bez napinania mięśnia okrężnego. Połykanie typu niemowlęcego powinno być zastąpione typem dojrzałym między 4-6 rokiem życia.

Połykanie ułatwia pionowa pozycja ciała. Występuje wtedy pomocne działanie siły ciężkości kęsa, który pod wpływem swojego ciężaru, bez działania mięśniówki, dostaje się do wpustu żołądka. Połykanie w innym położeniu ciała jest trudniejsze i wymaga większej pracy mięśni, gdyż odbywa się bez pomocy siły ciężkości. Prawidłowy rozwój czynności związanych z jedzeniem jest więc uwarunkowany odpowied-

Rys 35. Miojscd artykulacji poszczególnych spółgłosek.

mm rozwojem: mięśni, szczęk, stawów i zębów oraz zgodną współpracą tych elementów zarówno przy ssaniu, żuciu, połykaniu, jak i mówieniu.

Powstawanie dźwięków mowy jest procesem angażującym zarówno układ oddechowy, jak i fonacyjny oraz artykulacyjny (rys. 35). Wydawanie głosu - fonacja - następuje w krtani, gdy o napięte struny głosowe uderza fala powietrza wydychanego z płuc. Z krtani powietrze przedostaje się do jamy gardłowej. Aby powstający w krtani głos mógł przekształcić się w dźwięki mowy, do wibracji strun głosowych muszą dołączyć się czynności aparatu artyku-lacyjnego oraz krtani.

W przebiegu rozwoju dziecko najwcześniej zaczyna wymawiać samogłoski - a, o, u, i: ze spółgłosek pierwsze pojawiają się - p, b, m; w dalszej kolejności - f, w, t, d, n, 1, ś, ź, ć.

Trudniejszymi do wymówienia spółgłoskami są: k, g, ponieważ biorąca udział w ich wytwarzaniu tylna część języka jest mniej sprawna niż jego pozostałe części, przednia i środkowa, wyćwiczone przez czynność połykania (wykonywaną około 1500 razy na dobę) oraz żucie.

Spółgłoski te w początkowej fazie mowy są często zastępowane przez t, d, czyli przez spółgłoski wytwarzane za pomocą przedniej części języka. Najpóźniej dziecko opanowuje wymowę głosek dz, cz, s, sz, ź, które wymagają zarowno prawidło-