0000045 (6)

Maria Borkowska

16. USPRAWNIANIE CZYNNOŚCI KARMIENIA U DZIECI Z MÓZGOWYM PORAŻENIEM

Pierwsze stany uczuciowe i przejawy życia emocjonalnego dziecka związane są z zaspokajaniem jego własnych potrzeb fizycznych i najbardziej łączą się z przyjmowaniem pokarmu. Pierwsze kontakty społeczne wiążą się również z karmieniem. Zaczynają się rozwijać podczas karmienia, kiedy dziecko trzymane jest przez matkę w ramionach. Te same mięśnie i narządy, które biorą udział w akcie jedzenia, odgrywają ważną rolę podczas mówienia, a ruchy i odpowiednie czucie przy jedzeniu są również niezbędne w rozwoju ruchów warg, języka i podniebienia, wykorzystywanych do wytwarzania głosu. Zdolność podnoszenia ręki z pokarmem do ust pod kontrolą wzroku jest podstawą wielu ważnych czynności ruchowych wyuczanych w późniejszym okresie (ubieranie, pisanie itp.).

Dlatego też ważną rolę w rehabilitacji dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym, oprócz usprawniania ruchowego, odgrywa ćwiczenie czynności karmienia.

A. Podstawowe wiadomości z zakresu anatomii i fizjologii

' Podstawą prawidłowego wykonywania wszystkich czynności skoncentrowanych na twarzy i jamie ustnej są odpowiedni rozwój i ruchomość mięśni oraz czucia. Udział w tych czynnościach biorą mięśnie twarzy, jamy ustnej, gardła i przełyku.

Mięśnie twarzy służą do wykonywania różnych czynności:

-    mają decydujący wpływ na wyraz twarzy (co szczególnie uwidacz-

' nia się u dziecka nie umiejącego jeszcze panować nad mimiką);

-    biorą udział w ruchach wykonywanych podczas przyjmowania pożywienia, kształtowania kęsów i utrzymywania ich w odpowiednim położeniu w jamie ustnej;

-    wpływają na rozwoj narządu żucia (szczęk i uzębienia) i pośrednio na stan odżywienia ustroju;

-    biorą czynny udział w kształtowaniu ruchowych mechanizmów mowy i wytwarzaniu dźwięków mowy.

Czynność języka jest również wieloraka. Jest on narządem pomocniczym żucia, ponieważ przy współpracy policzków wprowadza kęsy na właściwe miejsce, kształtuje kęsy, miesza je ze śliną i kieruje dogardła, ułatwiając połykanie.

Duża ruchomość końca języka, jego przyleganie powierzchnią grzbietową lub brzegami do podniebienia sprawiają, że jest on pomocniczym narządem mowy, kształtującym niektóre spółgłoski. Przy całkowicie zamkniętej jamie ustnej język, cofa jąc się ku tyłowi, działa jak pompa ssąca, wytwarzająca przestrzeń z rozrzedzonym powietrzem. Niemowlę wykorzystuje tę właściwość przy ssaniu.

Ssanie jest czynnością odruchową, należącą do odruchów bezwarunkowych. W pierwszych miesiącach życia akt ssania stanowi jeden z głównych przejawów życiowych dziecka. Obecność odruchu ssania i następnie jego zanikanie świadczą

0    prawidłowym rozwoju ośrodkowego układu nerwowego. Około drugiego miesiąca życia dziecko jest zdolne do hamowania odruchu ssania podczas działania bodźca. Odruch ten całkowicie wygasa w wieku 1-3 Jata. Wywołują go bodźce dotykowe przestrzeni wokoł jamy ustnej

1    przedniej części języka. Ruchy ssania są skoordynowaną pracą mięśni ustno-twarzowych, języka, podniebienia i gardła.

Do prawidłowego aktu ssania potrzebne jest wytworzenie podciśnienia w jamie ustnej. W tym celu niemowlę szczelnie obejmuje brodawkę piersiową lub smoczek wargami, cofa język unosząc jego tylną część do podniebienia miękkiego i zamykając dostęp powietrza z nosa wykonuje naprzemienne mchy żuchwą. W czynności ssania piersi ruchy żuchwy polegają na obniżaniu i cofaniu, a następnie na podnoszeniu i wysuwaniu żuchwy. Są to ruchy typowe dla czynności żucia. Przy karmieniu naturalnym pokarm jest wydobywany i przesuwany za pomocą ruchów żujących, a nie tylko ssących.

Narząd żucia noworodka jest przystosowany do ssania i połykania typu niemowlęcego. Budowa wałów dziąsłowych, dotylne ułożenie żuchwy, z którymi dziecko się rodzi, umożliwiają ruchy żuchwy potrzebne przy ssaniu. Ruchy te powodują rozrastanie i prawidłowe rozwijanie się obu szczęk, a zwłaszcza żuchwy, prowadząc do stopniowego wyrównywania się fizjologicznego niemowlęcego tyłożuchwia. Dzięki karmieniu naturalnemu dostarczane są odpowiednie bodźce dla wzrostu siły mięśni żujących i przygotowania do czynności żucia.

Ssanie podczas karmienia piersią i karmienia z butelki, na którą nałożony jest smoczek, odbywa się za pomocą odmiennych mechanizmów mięśniowych. Do wydobycia pokarmu ze smoczka potrzebne jest obniżenie ciśnienia w jamie ustnej, co dokonuje się przez cofnięcie i obniżenie żuchwy i języka, zaciśnięcie warg wokół smoczka oraz wciągnięcie policzków. Pokarm ze smoczka wpływa szybko i w dużych ilościach przy małym wysiłku dziecka. Stąd też praca niemowlęcia ogranicza się do wyciągania pokarmu ze smoczka ruchami ssącymi. Mięśnie wysuwające i podnoszące żuchwę nie pracują. Karmienie sztuczne wskutek odmiennego mechanizmu pracy mięśni