0000004 (16)

Maria Borkowska

2. ZASADY WIELOPROFILOWEGO USPRAWNIANIA DZIECI Z MÓZGOWYM PORAŻENIEM DZIECIĘCYM

Leczenie usprawniające jest najczęściej procesem długotrwałym, wymagającym ścisłej współpracy między domerfi rodzinnym i opiekunami dziecka a ośrodkami specjalistycznymi i punktami konsultacyjnymi.

Złożony zespół występujących w mózgowym porażeniu objawów stwarza konieczność wieloprofilo-wego leczenia dzieci. Dlatego też, ustalając kompleksowy plan usprawniania, należy pamiętać, że mimo realizowania go przez różnych specjalistów, musi on być jednoznacznie ukierunkowany, jeśli mamy osiągnąć dobre wyniki usprawniania. Możliwości wyrównania (kompensacji), tak samo jak rodzaj i nasilenie obserwowanych w m.p.dz. zaburzeń zależą od miejsca, rozległości oraz stopnia uszkodzenia mózgu.

W ośrodkowym układzie nerwowym regeneracja, czyli odradzanie się uszkodzonych komórek, jest niemożliwa, a poprawę stanu funkcjonalnego osiągnąć można tylko na drodze kompensacji, czyli wyrobienia czynności zastępczych, do czego dzieci mają wyjątkowo duże predyspozycje. Procesem tym trzeba umiejętnie kierować, aby przez dostarczanie odpowiednich bodźców wytworzyć, utrwalić i zautomatyzować zamierzone czynności odruchowe.

Rehabilitacja dziecka z m.p.dz. ma na celu wypracowanie takich czynności ruchowych, które mimo trwałego uszkodzenia mózgu będą najbardziej, jak to tylko jest możliwe, zbliżone do prawidłowych i zapobiegną utrwalaniu się wzorców nieprawidłowych, wystąpieniu przykurczów mięśniowych oraz wtórnych deformacji w układzie kostno--stawowym. Jest to możliwe, mimo że nie wpływa na cofanie się czy też zmianę istniejącego zespołu neurologicznego. Warunkiem utrwalenia się zastępczych czynności rucho wych jest częste powtarzanie ćwiczeń - nawet wielokrotnie w ciągu całej doby. Nie może tego zapewnić żaden ośrodek rehabilitacyjny, dlatego też w procesie usprawniania niezbędny jest udział rodziców i opiekunów, którzy od specjalistów muszą otrzymać jak najpełniejsze informacje i wskazówki, dotyczące całego procesu postępowania. Wiedza, jaką muszą opanować rodzice, jest trudna i obszerna

Niniejsza publikacja ma na celu pomoc w przyswojeniu przez rodziców i opiekunów dzieci tej wiedzy oraz dokładne omówienie zasad i metod pracy' w ośrodkach rehabili-

tacji dziecięcej. Nie zastąpi ona praktycznych umiejętności przekazywanych przez instruktora, ale stanowić może ich uzupełnienie, zawiera bowiem zbiór materiałów opracowywanych podczas wielu lat usprawniania dzieci z m.p.dz. Może również służyć pomocą wielu specjalistom, do których zgłaszają się dzieci z tym zespołem chorobowym (psychologom, logopedom, instruktorom terapii zajęciowej, a także pediatrom, którzy obserwują dzieci od najwcześniejszego okresu życia, czy fizjoterapeutom z mniejszym doświadczeniem w pracy z dziećmi). Najbardziej szczegółowo omówione są zagadnienia, o których - jak dotąd - nie pisano po polsku, choć mają one istotny wpływ na przebieg rehabilitacji. Chodzi tum. in. o usprawnianie czynności karmienia, rąk czy ćwiczenia równoważne. Niektóre z omawianych tu zagadnień są nadal w trakcie metodycznego opracowywania (rytmoterapia, ćwiczenia w wodzie i inne).

Realizując program wieloprofi-lowego leczenia dziecka z opóźnionym rozwojem, podejrzeniem lub stwierdzeniem zespołu m.p.dz. należy pamiętać, że osiągnięcie odległego celu, jakim jest doprowadzenie do jak największej sprawności psychoruchowej, osiąga sie bardzo stopniowo, realizując poszczególne etapy rehabilitacji, kolejno zdobywając coraz wyższe pozycje i bardziej złożone sprawności ruchowe wraz z postępem w rozwoju psychicznym. Dlatego tak ważna jest szczegółowa znajomość zagadnienia, któremu praca ta została poświęcona. Mimo że poszczególne problemy usprawniania dzieci z m.p.dz. są ze sobą ściśle powiązane, konieczne jest przedstawienie ich w oddzielnych rozdziałach. Nie należy jednak wiązać możliwości uzyskania poprawy w stanie psychoruchowym dziecka z ćwiczeniem go według takiej lub innej metody. Należy dokładnie poznać trudności każdego dziecka i znaleźć właściwą drogę do prowadzenia kompleksowego usprawniania.

Podstawą jest wiedza o prawidłowym rozwoju dziecka (patrz rozdz. 4), o wcześnie objawiających się nieprawidłowościach (patrz rozdz. 5) oraz o istocie omawianego zespołu chorobowego (rozdz. 3).

Kompleksowy plan usprawniania i dobór odpowiednich metod terapeutycznych ustala lekarz w zależności od rozpoznania i poziomu psychoruchowego rozwoju dziecka, rozpoczynającego rehabilitację (patrz rozdz. 3, 4, 5). W trudnościach diagnostycznych często pomocne jest wykonanie bilansu neuroruchowego (patrz rozdz. 10).

U niemowląt i małych dzieci, u których z racji wieku są trudności w uzyskiwaniu zamierzonych odpowiedzi ruchowych na polecenia słowne, najczęściej stosuje się tak zwane techniki odruchowe, takie jak metoda Bobath ów (patrz rozdz. 11). Do rozpoczęcia tych specyficznych ćwiczeń przygotowuje się dziecko