101

i niezależnych od Kościoła dociekań naukowych, których nie zaspokajały najlepsze nawet szkoły katedralne. Umysły żądne wiedzy poszukiwały nowych dróg jej zdobywania. U wielu budzi się krytycyzm, co powoduje, że występują przeciwko ślepej wierze (św. Anzelm, 1033-1109, arcybiskup Canterbury: „wierzę w to, co jestem w stanie zrozumieć”). Niektórzy filozofowie prowadzą publiczne wykłady i skupiają wokół siebie liczne zastępy słuchaczy. Działo się tak zwłaszcza w Paryżu. Jednym z takich najgłośniejszych i najśmielszych w niezawisłości myślenia mistrzów-wykładowców był - bodaj największy umysł owych czasów - Piotr Abelard (1079-1142)*, który analizę logiczną uważał za podstawową zasadę racjonalnego myślenia i wiary. Był jednym z pierwszych przedstawicieli nominulizmu (łac. nominalis - dotyczący nazwy, imienia), tzn. myślenia filozoficznego przeciwstawnego platoni/.mowi, nominalizm odrzucał bowiem istnienie przedmiotów abstrakcyjnych (chociaż istnieją ich nazwy). Pierwszym kluczem do mądrości - mówił Abelard w dziele Sic et Non (ok. 1112) - jest „pilne i częste pytanie”, „pytanie i wątpienie”.

Zaczynają się także rozwijać badania przyrodnicze. W nich Roger Bacon (ok. 1214-1294), zwany doctor mirabilis, widział odtrutkę na spekulacje filozoficzne. bo „źródłem i kryterium poznania jest bezpośredni ogląd danych przedmiotowych”, czyli metoda empiryczna. Podobnie dzieje się na polu medycyny.

Ogromne ożywienie intelektualne i publiczne debaty na temat podłoża porządku społecznego, istoty prawa czy źródeł i granic władzy wywołują zainteresowanie naukami prawniczymi i spory o supremację władzy kościelnej nad świecką.

Wszystko to daje początek uniwersytetom średniowiecznym, inicjatywa ich organizowania nie wychodziła więc od Kościoła, raczej od świeckich „cechów nauczających”, które chciały bronić prawa do niezawisłości myślenia i niezależności dydaktycznej przed dążeniami Kościoła do opanowania tej niezawisłości.

W początkach XII w. ze studiów nad prawem rzymskim zasłynie uniwersytet w Bolonii (zał. 1119), przewyższając ośrodki naukowe w Padwie i Rawennie. Medycyna rozkwitnie na uczelni w Salerno, ale wkrótce przyćmi ją Montpellier. Autonomię studium generale w Paryżu uzna legat papieski dopiero w 1215 r., co usankcjonowało paryską samodzielną korporację uniwersytecką. Paryż stawał się największym ówczesnym dominującym uniwersyteckim centrum naukowym.

Od wieku XII następuje tak gwałtowny rozwój „szkolnictwa wyższego”, że w 1300 r. chrześcijańska Europa ma już 23 uniwersytety. Zdecydowana większość funkcjonowała w Italii i na Półwyspie Iberyjskim; pięć istniało we Francji i dwa - Oxford i Cambridge - w Anglii. Dwieście lat później ich liczba zwiększy się do 75, w tym 16 uczelni na wschód od Renu.

Liczne inicjatywy w tym zakresie wykazywali władcy świeccy uczelnia w Neapolu (1224) założona została przez. Fryderyka Ii z dynastii Hohcnstaufów; podobnie działo się w Hiszpanii, np. uniwersytety w Palencii (ok. 1208). Salamance (ok. 1220) czy Yalladolid (ok. 1250) powołują i sponsorują osoby świeckie.