104S76

*

Richard Sheppdf^

Hiciałoui ioi „sama esencją poteąji‘*^ls W latach siedemdzie*. Mytych, gdy ta strategia przeważała w literaturze naukowej dwóch krytyków marksistowskich celnie zauważyło; „nie ma dwóch krytyków, którzy zgadzaliby się w kwestii tego, czym jest modernizm. ,'^>w. Trzy lata później Bradbury i McFarlane

przedstawili ograniczenia tego typu ujęcia (s. 26-7), ale jeszcze

w toku 1984- utrzymuje się podejście redukcjonistyczne Fokke-my i Ibsch (wykluczających pewną liczbę klasycznych tekstów

i nodemistycznych z zakresu obejmowanego przez tę kategorię na podstawie zbyt wąskiej definicji), w którym owe ograniczenia zaznaczają swą obecność z jeszcze większą intensywnością.

Prawdopodobnie jednak dopiero rozdziały 4 i 5 Les Avant-gar-des litiemires u* .XX siecle (II, s. 643-940), gdzie autorzy wy-odrębmają i obszernie omawiają sporą liczbę domniemanych cech charakterystycznych sztuki modernistycznej, najjaśniej

uwydatniają kilka podstawowych słabości tej strategii. Staje się oczywiste, ze w yrwana z kontekstu, który ją wygenerował, niemal żadna tych cech, czy to formalnych czy też dotyczących doświadczenia, me jest charakterystyczna dla okresu modernizmu. Staje się również jasne, że więcej niż jednej z nich - zależnie od autora, wyboru dzieł czy kultury - można by bronić w ramach jakiegokolwiek podejścia redukcjonistycznego jako cechy dominującej okresu. Wynika stąd, że konieczna jest re-

konstrukcja dynamicznego, by me rzec katastroficznego kontekstu. który je wytworzył w ramach szczególnej kombinatoryki modernizmu, jeśli w tę kolekcję martwych pojęć ma na powrót tchnąc życie. Jak zauważył jeden z redaktorów ostatnio opublikowanego zbioru artykułów na temat modernizmu niemieckiego. ladszedł czas. by powstrzymać „redukowanie modernizmu

sswoitt Scnwanz. '>.e Matnt ofModermsm: Pound, Eliot, and Early Twen-

.'Wł-CiiŁin    i^woetoa 1985;s.71-4,idącz»FrankaKermode,Romantic

^ma^' ~^ooaon *-'• fooeniLangOeuma, The PoetryafBcpertence, London i 957;

WlftłHWMftiiagieiłfr-aangWaW—BS3MBg*ilPfgKaaMHgBWWKII»—

mmihmphhhhhhhmshhhhhhhhhphmmhhhhhhhhmmiim

75

Problematyka modernizmu europejskiego

do takiego czy innego zestawu kryteriów” oraz pasfawić „z nową siłą pytanie o historię i* politykę-w tekstach [ modernisty cznych]”²⁰¹.

Wobec ograniczeń pierwszego podejścia wielu krytyków odczuło potrzebę drugiej, opartej na szerszych podstawach strategii, będącej dosyć często produktem ubocznym pierwszego podejścia. Wskazawszy jedną lub więcej domniemanych cech kluczowych modernizmu czy modernistycznej awangardy, krytycy próbowali wyostrzyć wybrane kategorie przez umieszczenie ich w jednowymiarowym kontekście historycznym, historycznoliterackim bądź socjologicznym. Tak więc modermzm ujęty został jako kontynuacja²¹ bądź sprzeciw²² wobec romantyzmu; jako reakcja - w swych najbardziej radykalnych przejawach awangardowych — przeciw estety zmówi ; jako odwrócenie konwencji realizmu, jako sprzeciw wobec ekspresjonizmu, futuryzmu i surrealizmu²⁵; jako prekursor postmodernizmu²⁶; jako produkt doświadczenia wielkomiejskiego²⁷ i (lub) wielkiej wojny²⁸; oraz jako wynik przymuszania „sztuki poważnej” do odstapie-

²⁰    Dayid Bathrick, Andreas Huyssen, „Modemism and the EtpcrienceofModer-nity’% w: Andreas Huyssen, David Bathrick, Modemity and the Text: Remions of German Modernism, New York 1989, s. 1-16, szczególnie s. 4-5:

²¹    Mukarovsky, op. cit., s. 132-3; por. Spears, op. cit,. s. 16-19; gdzie omamia poglądy Edmunda Wilsona, Northropa Frye’a i Franka Kennode; także Schwanz. op. cit., s. 71-4, oraz Robert Langbaum, The Modem Spirit, London 1970.

²²    Mukarovsky, op. cit., s. 132; Schwartz, op. cit, s. 104-i 172-173. Niektóre z esejów Karla Ludwiga Schneidera w Zerbrochene Formen (Hamburg 1967} poka-zująjak poeci ekspresjonistyczni stosowali i odwracali metaforykę romantyczną.

²³    Peter Burger, Theorie der Avantgarde, ErankfuibM; 1974, i a

²⁴    Fokkema, Ibsch, op. cit., s. 37; Schwartz, op. cit, s. 174,

²⁵    Fokkema, Ibsch, op. cit., s. 3 i 46.

²⁶    Wilde, op. cit, passim, ale szczególnie s. 22,27,44,108,131-21185; Fokkema. Ibsch; op. cit., s. 89; Schwartz, op. cit, s, 213; Ihab Hassan, „POSTrnodcrniSM:

A Practieal Bibliography” w: tegoż; The Postmodem Tum, Columbus b 1987 Si 25-45; Brian McHale, Postmodem Fiction,; New York-London 1987, & 6r411

²⁷    Levin, op. cit., ss 291; Spears, op. cit, s» 74; Edward Timma. Dam Ncity (red.), Unreai Gity: Urban Experience im Modem European Literaturę mdi irt. Manchester 1985.

²⁸    Spears, op. cit;, s. 60; Fokkema. Ibsch. op. crt, si23.