76930 P1010003 (12)

Problematyka modernizmu europejskiego 75

metafora jest „samą esencją poezji”^{1 2} . W latach siedemdziesiątych, gdy ta strategia przeważała w literaturze naukowej, dwóch kiytyków marksistowskich celnie zauważyło: „nie ma dwóch krytyków, którzy zgadzaliby się w kwestii tego, czym jest modernizm...”¹⁹. Trzy lata później Bradbury i McFarlane przedstawili ograniczenia tego typu ujęcia (s. 26-7), ale jeszcze w roku 1984 utrzymuje się podejście redukcjonistyczne Fokke-my i Ibsch (wykluczających pewną liczbę klasycznych tekstów modernistycznych z zakresu obejmowanego przez tę kategorię na podstawie zbyt wąskiej definicji), w którym owe ograniczenia zaznaczają swą obecność z jeszcze większą intensywnością. Prawdopodobnie jednak dopiero rozdziały 4 i 5 Les Avant-gar-des littiraires au XX siecle (II, s. 643-940), gdzie autorzy wyodrębniają i obszernie omawiają sporą liczbę domniemanych cech charakterystycznych sztuki modernistycznej, najjaśniej uwydatniają kilka podstawowych słabości tej strategii. Staje się oczywiste, że wyrwana z kontekstu, który ją wygenerował, niemal żadna z tych cech, czy to formalnych czy też dotyczących doświadczenia, nie jest charakterystyczna dla Okresu modernizmu. Staje się również jasne, że więcej niż jednej z nich — zależnie od autora, wyboru dzieł czy kultury — można by bronić w ramach jakiegokolwiek podejścia redukcjonistycznego jako cechy dominującej okresu. Wynika stąd, że konieczna jest rekonstrukcja dynamicznego, by nie rzec katastroficznego kontekstu, który je wytworzył w ramach szczególnej kombinatoryki modernizmu, jeśli w tę kolekcję martwych pojęć ma na powrót tchnąć życie. Jak zauważył jeden z redaktorów ostatnio opublikowanego zbioru artykułów na temat modernizmu niemieckiego, nadszedł czas, by powstrzymać „redukowanie modernizmu do takiego czy innego zestawu kryteriów” oraz postawić |§ nową siłą pytanie o historię i politykę w tekstach [modernistycznych]”²⁰.

Wobec ograniczeń pierwszego podejścia wielu krytyków odczuło potrzebę drugiej, opartej na szerszych podstawach strategii, będącej dosyć często produktem ubocznym pierwszego podejścia. Wskazawszy jedną lub więcej domniemanych cech kluczowych modernizmu czy modernistycznej awangardy, krytycy próbowali wyostrzyć wybrane kategorie przez umieszczenie ich w jednowymiarowym kontekście historycznym, historycznoliterackim bądź socjologicznym. Tak więc modernizm ujęty został jako kontynuacja²¹ bądź sprzeciw²² wobec romantyzmu; jako reakcja — w swych najbardziej radykalnych przejawach awangardowych — przeciw estetyzmowi²³; jako odwrócenie konwencji realizmu²⁴; jako sprzeciw wobec ekspresjonizmu, futuryzmu i surrealizmu²⁵; jako prekursor postmodernizmu²⁶; jako produkt doświadczenia wielkomiejskiego²⁷ i (lub) wielkiej wojny²⁸; oraz jako wynik przymuszania „sztuki poważnej” do odstąpie- ^{3 4 5 6 7 8 9 10}

1

¹¹ Sanford Schwartz. The Matrix of Modernism: Pound, Eliot, and Early Twen-tieth-Century Thought, Princeton 1985, s. 71-4, idąc za Franka Kermode, Romantic Image, London 1957, oraz Roberta Langbauma, The Poetry of Experience, London 1957.

2

Gaylord LcRoy, Ursula Beitz, „The Maraist Approach to Modemism^M, Journal of Modem Literaturę, tom 3, nr 5,1973, s. 1158-74, s. 1158

²⁰ David Bathrick, Andreas Huyssen, „Modemism and the Experience of Moder-nity”, w: Andreas Huyssen, David Bathrick, Modemity and the Text: Revlsions of German Modemism, New York 1989, s. 1-16, szczególnie s. 4-5.

3

Muknftmky, op. dt., s. 132-3; por. Spears, op. cit, s. 16-19, gdzie omawia poglądy Edmunda Wilsona, Northropa Frye’a i Franka Kermode; także Schwartz, op. cit., s. 71-4, oraz Robert Langbaum, The Modem Spirit, London 1970.

4

” Mukafovsky, op. cit., s. 132; Schwartz, op. cit., s. 104 i 172-173. Niektóre | esejów Karla Ludwiga Schneidera w Zerbrochene Formen (Hamburg 1967) poka-zująjak poeci ekspresjonistyczni stosowali i odwracali metaforykę romantyczną.

5

§ Peter BOrger, Theorie der Avantgarde, Frnnkfurt/M. 1974, i n.

6

¹⁴ Fokkema, Ibsch, op. cit., s. 37; Schwaitz, op. cit, s. 174.

7

^u Fokkema, Ibsch, op. cit., s. 3 i 46.

8

” Wilde, op. cit., passim, ale szczególnie s. 22,27,44,108,131-2 i 185; Fokkema, Ibsch, op. cit, s. 89; Schwartz, op. cit, s. 213; Ihab Hassan, ..POSTmodcmISM: A Practical Bibliography” w: tegoż, The Postmodem Tum, Columbus 1987, j| 25-45; Brian McHale, Postmodem Fiction, New York-London 1987, s. 6-11.

9

” Levin, op. cit., s. 291; Spears, op. cit., s. 74; Edward Timms, David Kelly (ted.), Unreal City: Urban Experience in Modem European Literaturę and Art, Manchester 1985.

10

Spears, op. cit, s. 60; Fokkema, Ibsch, op. cit, s. 25.