104T44

może scenariusz rozpoczyna się od sceny, w której jakiś mężczyzna słyszy wystrzał i ucieka przerażony. Aktor, który wcieli się w rolę zniszczonego psychicznie weterana wojny w Wietnamie, zagra tę scenę zupełnie inaczej niż aktor grający osobę płochliwą z natury. Postaraj się stworzyć bogatą przedakcję dla wszystkich postaci, możliwie najbarwniejszą i pełną inwencji twórczej. Kształtowanie przed-akcji postaci to jeden z najsilniejszych środków w arsenale reżysera. Scenarzysta i reżyser John Sayles często pisze bardzo szczegółowe przedakcje dla wszystkich swoich głównych bohaterów. Następnie wykorzystuje je wraz z aktorami do stworzenia subtelnych i wiarygodnych postaci. (Wrócę jeszcze do tej ważnej sprawy.)

Identyfikacja z postacią

Aby dokładnie prześwietlić postać, reżyser może porównać ją ze świetnie znaną mu osobą - czyli z sobą samym. Reżyser, jak aktor, musi się zaangażować emocjonalnie. żeby barwnie ukazać swojego bohatera. Jeśli reżyser identyfikuje się z jakąś cechą charakteru postaci, sposobem radzenia sobie w różnych sytuacjach czy wreszcie z jakąś konkretną sytuacją, w której znalazł się bohater, intensywniej odczuwa złożoność postaci. Jeśli naprawdę rozumiesz scenę w jej warstwie emocjonalnej. przypuszczalnie dokonasz doskonałych wyborów (dotyczących projektowania i zachowania bohaterów), które tchną w nią życie.

Stanisławski miał prostą metodę identyfikowania się z bohaterem. Zwykł ją nazywać „magicznym co by było gdyby” Zadaj sobie pytanie: „Gdybym znalazł się w podobnej sytuacji, jak bym się zachował?” Gdybym pracował dla firmy i miał niezbite, naukowe dowody, że produkują w niej śmiercionośną substancję, czy usunąłbym się z drogi i zachował tę informację dla siebie? (To oczywiście sytuacja, w jakiej znalazł się były kierownik firmy tytoniowej, grany przez Russella Crowe’a w filmie Informator. 1999).

Postaraj się odszukać podobieństwa między własnym doświadczeniem a doświadczeniem postaci, nad którymi pracujesz. To zdumiewające, ile mamy w sobie cech innych ludzi (nawet tych złych). Bywa, że jesteś tak podobny do bohatera. że lepiej skoncentrować się na różnicach między wami. Weźmy za przykład bohatera, który codziennie siada w tym samym miejscu w restauracji i kiedy pewnego razu w idzi na swoim miejscu intruza, bardzo się denerwuje (Lepiej być nie może. 1997). Taka sytuacja niekoniecznie musiała przydarzyć się tobie, ale w przeszłości z pewnością doświadczyłeś czegoś podobnego. Pamiętam, jak w czasach szkolnych wystawałem w' kolejce pojedzenie i dziwnym trafem przepisy szkolne zapewniały mi miejsce na początku kolejki. Nigdy nie zapomnę mojego rozdrażnienia. kiedy przepisy się zmieniły i w rezultacie musiałem stanąć na końcu! Reżyser, który identyfikuje się z bólem postaci i potrafi omówić problem z aktorem. przypuszczalnie nakręci scenę bardziej intrygującą niż ten, kto robi ją wyłącznie dla sztucznego, komicznego lub dramatycznego efektu. Ważne, by reżyser wspierał aktora, kreując atmosferę sprzyjającą dowolnej wspólnie wybranej interpretacji.

Reżyser wykorzystuje współczucie i wyobraźnię, żeby zrozumieć stan emocjo* nalny bohatera. Jednak uważaj z nadmierną identyfikacją z bohaterem. Młodzi adepci sztuki reżyserskiej, którzy mocno utożsamiają się ze swoimi postaciami, popełniają zwykle dwa błędy. Kręcą sceny, którym brakuje równowagi - bo tak bardzo odkształcają je na korzyść jednej osoby. A ich produkt jest nierzadko mocno sentymentalny - bo nadmiernie przeżywają swoje uczucia. Postawienie pytania, na ile ty i bohater jesteście do siebie podobni, to zaledwie połowa sukcesu. Równie ważne jest zapytanie o różnice, bo to one pomagają ożywić postać. Dzięki tej wiedzy bohater stanie się niezależny i wyrazisty. Docenisz go jako wyjątkową i frapującą istotę, wiodącą własny, niezależny żywot.

Aktor i reżyser mogą pracować nad rolą na dwa sposoby; działać od środka na zewnątrz, starając się zrozumieć cechy umysłowe i emocjonalne postaci poprzez osobistą identyfikację z nią. Można też działać odwrotnie, najpierw budując obiektywny obraz postaci, a później wchodząc w nią. Oto jak wyraził się o Stanisławskim Jean Benedetti w okresie, kiedy próbował zrozumieć bohaterów Czechowa: „Pracował od zewnątrz do środka, żeby stworzyć sekwencję akcji w nadziei, że wywoła ona właściwy nastrój i odpowiednie emocje”¹⁹. (W późniejszym okresie kariery filmowej eksperymentował również z tym drugim podejściem.) Aktor lub reżyser może być zwolennikiem tylko jednej metody, jednak w rzeczywistości obie metody się uzupełniają. Powinieneś spróbować je połączyć.

Oto przykład: zamierzasz nakręcić najnowszą adaptację Hamleta Szekspira. Pracujesz nad scenariuszem i odkrywasz, podobnie jak inni ludzie przed tobą. że identyfikujesz się z dosyć wieloma cechami charakteru głównego bohatera (odznacza się przecież takim współczesnym i krytycznym sposobem myślenia). Jeśli jesteś mężczyzną, możesz nawet poszukać analogii w swoich kontaktach z matką, dzięki czemu lepiej zrozumiesz uczucia Hamleta do Gertrudy. A jeśli jesteś kobietą, możesz mieć jakieś wspomnienia związane z matką, które pomogą ci zrozumieć am-biwalencję tej relacji. Identyfikacja emocjonalna rodzi bardziej konkretne pomysły na nakręcenie filmu. Jednak z drugiej strony Hamlet to nie ty i zbyt daleko posunięta identyfikacja z tym bohaterem może sprawić, że przeoczysz jakieś ważne ce-chy jego charakteru. To przecież książę z początku siedemnastego wieku, który odgrywa ważną rolę w życiu publicznym. Jako członek rodziny królewskiej może oddawać się rozpamiętywaniu swoich uczuć i być nieczuły na problemy, które większości współcześnie żyjących osób są zupełnie obce. Każda czysto osobista interpretacja tej roli ogranicza ją do emocji reżysera (lub występującego w niej aktora).

Zadawanie pytań

Oto lista pytań dotyczących postaci. Jeśli znajdziesz na nie odpowiedzi w scenariuszu, to świetnie. Jeśli nie, sam je wymyśl. Ja lubię zadawać pytania dotyczące ważnych chwil z dzieciństwa bohatera, bo właśnie wtedy kształtuje się osobowość, moralność i charakter.

" Jean Benedetti, Stcwislarski, Londyn: Methven Publishing Lid. 1988, str. 97.

55