117

117

Potoczność w ustne) i pisanej odmianie języka cjalnych. Styl potoczny pełni rolę bazy derywacyjnej dla pozostałych stylów językowych, tzn. wszystkie pozostałe w jakiś sposób pochodzą od potocznego, a także rolę tła, na którym funkcjonują style wyspecjalizowane i wobec którego określają swoiste dla siebie właściwości. Bez niego nie udaje się wyodrębnić i opisać innych stylów językowych.

Styl potoczny, realizując własne zasady i wartości, zarazem stanowi potężny rezerwuar różnorakich możliwości, jest stylem bogatym, poddaje się transformacjom. Jego użytkownikiem jest szeroka społeczność, lud w najszerszym znaczeniu tego słowa - „zbiorowość, ludzie”, kontrastującym z pojęciem elity. Szczególnie ważna dla języka narodowego jest jego funkcja weryfikacyjna i odnowicielska, pozwalająca chronić język przed deformacjami, jakie mu grożą na gruncie działalności językowej wyspecjalizowanej -artystycznej, naukowej, urzędowej, politycznej, religijnej.

Przez otwarcie się na wpływy języka potocznego niejednokrotnie odnawiał się styl artystyczny (por. przełom antyklasycystyczny Mickiewicza, kolokwializm języka współczesnej literatury pięknej). Język nauk filozoficznych w konfrontacji z potocznym językiem i nieodłącznym od niego tzw. zdrowym rozsądkiem ujawniał nieraz swoje słabości i zarazem znajdował inspirujące bodźce, które owocowały m.in. powstaniem „filozofii języka potocznego”. Do potocznej polszczyzny jako języka „egzystencjalnego” sięgnął Kościół, odnawiając język duszpasterski po II Soborze Watykańskim. Wreszcie na naszych oczach, kiedy zarysowała się ostra antynomia między cenzurowanym językiem urzędowo-oficjalnym (językiem propagandy, osławioną „nowomową”) z jednej strony a językiem i myśleniem potocznym z drugiej, mogliśmy najpierw na gruncie codziennej praktyki obserwować przejawy antytotalitarnej „samoobrony językowej” (Wierzbicka, 1990), potocznego ogrywania i ośmieszania elementów języka urzędowego i nadawania im konotacji negatywnej, a potem - na gruncie oficjalnej retoryki politycznej - wprowadzanie elementów potocznych do języka publicznego z intencją uwiarygodnienia mówcy i zwiększenia siły perswazyjnej jego wypowiedzi.

Potoczność w ustnej i pisanej odmianie języka

Styl potoczny wbrew wypowiadanym niekiedy opiniom (Klemensiewicz, 1982; Kurkowska, Skorupka, 1961; Wilkoń, 1987) nie jest ograniczony wyłącznie do ustnej odmiany języka, choć ze względu na prymarność ustnego sposobu przekazu jest w tej odmianie szczególnie dobrze rozwinięty. Nie ulega oczywiście wątpliwości, że potoczną polszczyzną są prowadzone koleżeńskie rozmowy; reprezentuje ją np. taki fragment rozmowy telefonicznej: