120,121

inne zespoły zaburzeń, »p. zaburzenia w funkcjonowaniu społccznoemo-cjonalnym. Należy leż uważnie dobierać pomoce do ćwiczeń, które zawsze powinny uwzględniać stan dziecka, jego zainteresowania, specyficzne reakcje i preferencje w¹ posługiwaniu sic pomocami. Związane jcsl lo z. koniecznością srosowania w pracy z dzieckiem bodżcow odnoszących się do różnych modalnośd. Zasada ta wynika z koncepcji N lł. ()' Connor i B. ilcr-mclin (1983) tzw. efektu wielowymiarowości kodowanych bodźców, który wpływa dodatnio na przechowywanie w pamięci długo- i krótkotrwałej bodźców słownych. Bodźce odnoszące się tylko do jednego wymiaru, np. W7.ioku łub słuchu, łatwiej ulegają zapomnieniu. Jeżeli bodźce słowne oddziałują na rożne zmysły (wzrok, słuch, dotyk), to ich zakodowanie i odkodowanie jest lcp^czc i skuteczniejsze. Ma tu również zastosowanie twierdzenie J. Konorskiego (1969) o zaistnieniu wielokrotnej reprezentacji jednostek gnoslycznych i asocjacji, z czego wynika zasada wiclo/mysłowego charakteru oddziaływań. Istnieje, bowiem możliwość wytwarzania różnorodnych reprezentacji lego samego wzorca. Również. A.R. Łuria wskazuje na możliwość wytwarzania czynności poprzez wykorzystanie wrażeń płynących z rożnych analizatorów. ,.M. Wepman (1975) wTęcz stwierdza, że powodzc nie w rehabilitacji zależy od zdolności integracji przez dziecko informacji pochodzących z rożnych typów modalnośd znaczeniowych. Autor twierdzi, że podstawą istniejących różnic indywidualnych w uczeniu się są różnice w tempie rozwoju poszczególnych modalnośd. Tempo zas rozwojowe zależy od rozwoju i dojrzewaniu centralnego układu nerwowego. Wskazywałoby to na konieczność ustalenia przed rozpoczęciem ćwiczeń preferowanej przez, dziecko modalnośd. L.M. Raskin i (».B. Baker (1973) stwierdzają, że wzrok jest niodalnuedą dominującą w uczeniu się, a najistotniejsze w tej sytuacji są zdobości integracyjne. Wskaźnikiem uszkodzenia procesów blcgracyj-nych jest niezdolność podporządkowania w7orów, postaci bodźców przy użyciu rożnych systemów zmysłowych. Podkreślając znaczenie procesów integracyjnych w rozwoje, autorzy konkludują, że uczenie się (na przykład w procesie rehabilitacji) może być efektywne tylko wtedy, gdy w prezentowanym materiale jest zaangażowanych wiele systemów zmysłowych, A zatem w procesie rehabilitacji musimy dążyć do rozwijania zdolności do integracji bodźców sensorycznych, motoryc/.nych, pcrccpcyjnyeh i procesów pojęciowych. Jednocześnie należy pamiętać, że intcrrnodalmi integracja nic jest możliwa przed 7 r.ż. Co więcej, isrnicjc niebezpieczeństwo stosowania działań wielośćnsorycznych u małych dzieci wykazujących dysfunkcje sensoryczne. Może lo bowiem powodować dodatkowa; utrudnie-uczeniu się, to również zasady obowiązujące w nauczaniu mogą tu misę zastosowanie. Dotyczy lo szczególnie stosowania wzmocnień. W socjalnej teorii uczenia się J.U. RoMersa (1954) podstawowym pojęciem jest oczekiwanie na sukces lub niepowodzenie. Rotter posługuje się takimi pojęciami, jak „wartość wzmocnienia", „znaczące środowisko", „sytuacja oczekiwania". Podkreśla on, że motywacja jednostki zależy głównie od uprzedniego dos wiadc/cnia, od wartości aktualnej podniety i od oczekiwania na wzmocnienie. które powinno nastąpić po określonym typie zachowania się. Zachowanie jednostki bywa określone nic tyiko znaczeniem celów i wzmocnień, do jakich zmierza, ale także oczekiwaniem, że zdoła je osiągnąć. Wartość wzmocnienia jest funkcja oczekiwania, ż.c będzie ono prowadzić do kolejnych wzmocnień.

w odbiorze bodżcow i ogólną dezorientację. Płynie stąd wniosek dla ikiyki psychologicznej o celowości ustalenia u dziecka dobrze rozwiniętej modalnosci (innymi słowy chodzi o określenie „skutecznej drogi uczenia »»ę") i dopiero na tej podstawie celowe jest rozwijanie zdolności do intc-Ktacji.

Jeżeli przyjęliśmy, że rehabilitacja psychologiczna to specyficzna forma

Mało. dziecko ujmuje większość swych doświadczeń jako wydarzenia, które su kontrolowane zewnętrznie. Gdy dążenia dziecka są zablokowane, zahamowane (np. wskutek postępowania opiekunów) cci. do klorego dążyło, zostaje przez nic uznany za negatywny. z\ zatem dziecko uświadamia sobie., ż.c osiąganie celów zależy od jego zachowania. Hajc to nam możliwość utrwalania pożądanych zachowań-rcakcji występujących w trakcie rehabilitacji. Innymi słowy, rehabilitacja może być tym bardziej skuteczna, im lepiej potrafimy wykorzystać wrażliwość dziecka na określony rodzaj wzmocnień.

Podsumowując ogólne rozważania na temat rehabilitacji dzieci z. zaburzeniami w rozwoju (sądzę, ż.c nic tylko w zakresie- mowy), można sformo lowac następujące wskazania:

należy prowadzić rehabilitację całościową, z uwzględnieniem nic tylko zaburzonej funkcji, ale i psychologicznych skutków zaistniałych wskutek zaburzenia;

konieczno jest przestrzeganie postawy psychoterapeutycznej, dążenie do pozytywnego kontaktu z dzieckiem i wyrobienie motywacji do współ dział ania;

- w pracy należy stosować materiał słowny i bezsłowny mający zastosowanie w codziennym życiu;

121