13

c*ntrycxr>o*ć. ukupienir całego materiału semantycznego wokół jfdne) anby nadawcy. Na biegunie przeciwległym znajdowałby główny dramatu t jego porządkiem policentrycznym, nrmranym * wielością podmiotów mówiących. Dramat jest mówki przytocz*^, nie konstytuujących w zasadzie (trzeba jednak pamiętać o osobliwościach tzw. „dramatu poetyckiego") żadnego ^ja", które byłoby umieszczone ponad przedstawionymi posta-c.ami — nadawcami kwestii. Robiąc to przeciwstawienie nie możemy zapominać o przypadkach, które mącą jego przejrzystość:

0    forma di dialogowych w liryce, czy — z drugiej strony — o mo-nodramocie W uwagach naszych z konieczności jednak musimy ograniczać się do możliwości jednorodnych, niejako wzorcowych, gdyż w przeciwnym razie wypadłyby z pola widzenia zasadnicze celo tych dociekań. Zresztą rozważania możliwości modelowych mają przecież i taki sens, że wskazują na tło, które pozwała rozpoznać wypadki nawet drastycznie odchylające się od założeń modelu.

Z kolei, odmienność przekazu lirycznego w stosunku do narracyjnego można by ująć następująco. Tekst epicki, podobnie jak liryczny, implikuje obecność nadrzędnego podmiotu mówiącego. Ale spoza tego podobieństwa od razu wyłania się zasadnicza różnica. Wypowiedź liryczna bowiem aktualizuje jeden plan semantyczny, współrzędny względem „ja” mówiącego, gdy tymczasem narracja wyłania ze siebie co najmniej dwa takie plany. Słowo narracyjne uruchamia zarówno ciąg znaczeń kształtujących osobę narratora i sytuację narracyjną, jak tez ciąg znaczeń konstytuujących świat przedstawionych postaci i wydarzeń. Mamy tu zawsze co najmniej dwa stopnie semantyczne, chociaż wyrazistość jednego lub drugiego może być bardzo rozmaita. Niewątpliwie, czym większe uwyraźnienie struktury świata przedstawionego, tym bardziej utajeniu ulega sytuacja narracyjna,

1    odwrotnie — manifestacyjna jawność tej ostatniej pociąga za sobą proporcjonalne „zmilknięcie" świata bohaterów. Ta semantyczna dwoistość przekazu narracyjnego najczęściej uzewnętrznia nę dodatkowo poprzez dwustopniowość przytoczenia. Utwór •p*ckł prezentuje zwykle porządek „przytoczenia w przytoczenia". gdx* wypowiedź założonego narratora wyodrębnia z siebie *Tfowiedxi przedstawionych postaci. Zresztą porządek taki mo-

1*0

ie ulegać dowolnemu uwielokrotmemu, wXły gdy pncytocasos wypowiedź postaci unu okazuje się narracja, z *U»r»j wyodrębniają się wypowiedzi postaci działających na nowym stopniu

przedstawienia. Pokazuje to dobrze przykład tzw. Jumpr/sycji szkatułkowej" utworu epickiego.

Obydwie opozycje — wobec tekstu dramatycznego i nar;*, cyjnego — wskazują na najbardziej elementarne, jak bm; zdaje, właściwości wypowiedzi lirycznej- Jest ona, powtórny, mono. centryczna, ześrodkowana na osobie podmiotu mówiącego, w całości ku memu odniesiona. I jest, po drugie, przytoczeniem jr-dnostopniowym, wypowiedzią, w której jednostki semantyczne kształtują przedstawienie jednopłaszczyznowe, niezależne zasad, niczo od tej wewnętrznej alternatywy, jaką posiada semantyka narracji.

Te dwa przeciwstawienia pozwalają nam wprowadzie jeszcze trzecie, w którym komunikat liryczny staje naprzeciw dramatycznego i epickiego ujmowanych łącznie, a nie jak w poprzednich wypadkach rozdzielnie. Zarówno przekaz narracyjny, jak dra. matyczny są jak gdyby wewnętrznie wyposażone w kryteria swojej tożsamości. Przytoczenie słów jednej postaci w dramacie J**st określane przez jego położenie wśród innych przytoczeń. One .stanowią dla niego kontekst i one decydują o jego rozpoznawalności. Poszczególne przytoczenia nawzajem się ogranicza;., a przez *.o wyodrębniają. W utworze narracyjnym grama* przy. toczenia „pierwszego stopnia” są wyznaczane przez przytoczenia „drugiego stopnia", i odwrotnie. I tu, i tam występuje jakaś wewnętrzna opozycja, której pozbawiony jest monolog liryczny, będący jako całość przytoczeniem bezkontekstowym, skazanym, zęby tak powiedzieć, w zupełności na siebie.

IV

Liryczny podmiot mówiący jest znaczeniowym korelatem mc po-szczególnych wyrazów lub zdań czy jakichkolwiek innych segmentów wypowiedzi, lecz — wypowiedzi w jej pełnej rozpiętości od pierwszego do ostatniegc słowa. ?Tavtw*i l'*f*V>wo wraz z przybywaniem słów i zdań utworu. W -mar;    przekazu

czytelnik otrzymuje coraz to nowe informacje o osobie nadawo.