15 02 biol2

Dział III. Biosfera

Struktury anatomiczne	Człowiek	Małpy człekokształtne
Układ mięśniowy	słabo rozwinięte mięśnie karku, dobrze rozwinięte mięśnie pośladkowe, ud i podudzi, rozwinięte mięśnie mimiczne, uwstecznione mięśnie uszu	dobrze rozwinięte mięśnie karku i kończyn przednich, słaba muskulatura kończyn tylnych
Pokrycie ciała	owłosienie szczątkowe, brwi	ciało silnie owłosione, z wyjątkiem twarzy, powierzchni chwytnych dłoni i stóp, brak brwi
Gruczoły sutkowe	intensywnie rozwijają się w okresie dojrzewania płciowego	rozwijają się tylko w okresie laktacji, po czym ulegają inwolucji
Mózgowie	kora mózgowa silnie pofałdowana z bruzdami i zakrętami, dobrze rozwinięte kresomózgowie, obecność ośrodka mowy i dobrze rozwiniętych ośrodków ruchowych kończyn górnych, stosunek masy mózgu do masy ciała: 1 : 35-1 : 45	kora mózgowa umiarkowanie pofałdowana, brak ośrodka mowy, stosunek masy mózgu do masy ciała: 1 : 70 (gibon), 1 : 90 (szympans), 1 : 220 (goryl)

Zarys antropogenezy

Przyjmuje się, że rozdzielenie wspólnych linii rozwojowych wąskonosych małp zwierzo-kształtnych (takich jak np. pawiany) oraz wspólnego przodka małp człekokształtnych i ludzi nastąpiło 15-40 min lat temu. Pierwsze istoty bezspornie praludzkie* (kryteriami są m.in. dwunożność i wielkość mózgu) pojawiły się we wschodniej Afryce 4,2-3,9 min lat temu (Au-stmlopithecus anamensis; rys. III.50). Pierwsze narzędzia w formie ostrych odłupków kamiennych wytwarzali prawdopodobnie jedni z najstarszych przedstawicieli rodzaju Homo (Homo mdolfensis lub Homo habilis - człowiek zręczny) już 2,5-2 min lat temu. Twórcą bardziej zaawansowanych narzędzi kamiennych - pięściaków - był Homo ergaster (1,9-1,5 min lat temu). Ten gatunek człowieka rozpoczął zasiedlanie innych kontynentów. Prawdopodobnie opanował również używanie ognia (zdolność do podsycania płomienia). Formy potomne Homo ergaster są znane z obszarów Azji (Homo [dawniej: Pitliecanthropus] erectus), Afryki i Europy (Homo antecessor). Gatunki azjatyckie być może ewoluowały niezależnie, o czym świadczy odkrycie na indonezyjskiej wyspie Flores szczątków ludzkich, liczących ok. 18 tys. lat, odmiennych od form współczesnych (nie można tu jednak wykluczyć efektu dryfu genetycznego). Około 600 tys. lat temu w Europie i Afryce pojawił się Homo heidelbergensis, który jest bezpośrednim przodkiem neandertalczyka (Homo neanderthalensis, 200-30 tys. lat temu) i człowieka rozumnego (Homo sapiens, od 200 tys. lat temu do współczesności). Dwa ostatnie gatunki współbytowały ze sobą w Europie i zachodniej Azji przez około 10 tys. lat. Los neandertalczyków jest niejasny - najczęściej przyjmuje się, że zostali wyparci z terenów łowieckich przez sprawniejszych ludzi rozumnych i wyginęli, lub że populacje obu gatunków

"" Znane są również szczątki kopalne wcześniejszych istot wykazujących pewne cechy praludzkie (dwunożność) - Sahelanthropus tchadensis - ok. 7 min lat temu, Orrorin tugenensis - ok. 6 min lat temu, Ardipithecus ramidus kadabba - ok. 5,5 min lat temu; jednak na temat ich przynależności do drzewa rodowego człowieka nadal trwają spory wśród paleoantropologów.

332