264

ANDRZEJ SIERADZKI (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu)

Latynizmy w siedemnastowiecznym druku o cudownym obrazie kolegiaty szamotulskiej

Podstawę analizy w niniejszym artykule stanowi siedemnastowieczny druk Wielkimi wsławiona Cudami w Obrazie Sławnej Kollegiaty Szamotulskiey Naydostoynieysza Jedynego Boga Matka Maria (...), który został wydany w poznańskiej drukami księdza Wojciecha Laktańskiego w roku 1687. Składają się nań: 1. List dedykacyjny do Jana Korzbokłackiego, podkomorzego wschowskiego, 2. Przestroga do Nabożnego Czytelnika, 3. Acta Primae Commisionis, 4. Acta secundae Commisionis expeditae, 5. Opis cudów z roku 1675, 1686 oraz 1685, 6. Pieśń o cudownym obrazie. Oddzielną całość stanowią krótkie dopowiedzenia charakteryzujące aktualnie przedstawianą sytuację, pisane po polsku lub (w większości przypadków) po łacinie. Pochodzą one prawdopodobnie od autora zbioru.

Celem artykułu jest opis tych latynizmów, które należą do jeżyka religijnego. Przedmiot analizy stanowią zarówno wyrazy, których jedynym odniesieniem jest sfera życia religijnego, jak i te, które tę sferę przywołują wyłącznie w określonych syntagmach.

W literaturze przedmiotu dotyczącej języka siedemnastego wieku przedmiotem zainteresowania stały się zapożyczenia z języka łacińskiego zawarte w literaturze pamiętnikarskiej oraz w gramatyce Wojny¹, Jerozolimie wyzwolonej Tassa² i listach Jana Jabłonowskiego^{3 4}. Brak natomiast większych opracowań, które przedstawiałyby zasób latynizmów w tekstach związanych z różnymi sferami życia człowieka, np. w tekstach prawniczych, przyrodniczych, medycznych czy wreszcie religijnych. W artykule Zapożyczenia łacińskie w kronikach benedyktynek poznańskich ” ⁴ przedstawiłem latynizmy związane z szeroko pojętym życiem religijnym poświadczone w tekście rękopiśmiennym, tu omawiam te, które poświadczone zostały w tekście drukowanym. Stanowią one z jednej strony dopełnienie zbioru wyrazów pochodzenia łacińskiego wynotowanych ze wspomnianej kroniki, z drugiej potwierdzają przynależność do stylu religijnego wyrazów w określonych syntagmach, np. dysponować na śmierć.

Podstawę porównawczą stanowi zasób leksykalny Słownika staropolskiego, Słownika polszczyzny XVI wieku, słownika G. Knapskiego oraz słownika zawartego w monografi H. Rybickiej-Nowackiej⁵. Przywołuję również dane zawarte we wspomnianym artykule o latynizmach w kronikach benedyktynek poznańskich.

Zob. H. Rybicka-Nowacka: Rzeczowniki zapożyczone z łaciny w jeżyku polskim XVII wieku. {Na materiale z literatury pamiętnikarskiej), Wrocław 1973; Charakterystyka latynizmów w relacjach pamiętnikarskich pierwszej i drugiej połowy siedemnastego wieku, „Prace Filologiczne" 22, 1972, s. 367-385; Wyrazy pochodzenia łacińskiego i greckiego w „Compendiosa linąuae institutio" Jana Karola Wojny, „Prace Filologiczne” 20, 1970, s. 357-369.

Z. Staniszewska, Wpływy łacińskie w „Jerozolimie wyzwolonej" T. Tassa w przekładzie Piotra Kochanowskiego, „Zeszyty WyZszej Szkoły Pedagogicznej w Opolu” 5, 1974, s. 233-238.

J. Zieniuikowa, Udział łaciny w polskich listach Jana Jabłonowskiego, „Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego” 10,1964, s.76-83.

A. Sieradzki, Zapożyczenia łacińskie w „Kronikach benedyktynek poznańskich", Poznańskie Spotkania Języ

koznawcze, t. XI, pod. red. Z Kretyńskiej i Z. Zagórskiego, Poznań 2003, s. 117-130.