287

287

Zróżnicowanie pragmatycznojęzykowe

- życzenia: Wszystkiego dobrego (najlepszego) {na święta, na imieniny itp.); Najlepszego; Najlepsze (:najserdeczniejsze itp.) życzenia; Pomyślności; Wesołych świąt; Wesołego jajka; Złamania karku.

Zarówno tendencja do uproszczeń, jak i tendencja do modyfikacji szablonowych aktów etykiety językowej - to próby odświeżenia form grzecznościowych. Z podobnej potrzeby zrodziło się dążenie do nadania aktom etykiety znamion szczerości i wiarygodności intencji nadawcy (zachowania grzecznościowe odczuwane są często jako nieszczere, gdyż wymuszone przez konwencję). Dążenie to znalazło wyraz w pojawiających się w zasobie leksykalnym form grzecznościowych modyfikatorów typu naprawdę, szczerze, szczere, najszczersze, np. Naprawdę przepraszam, Szczerze pani współczuję, Przesyłam najszczersze gratulacje. Lecz i te formy uległy obecnie schematyzacji.

Zróżnicowanie pragmatycznojęzykowe

Polskie językowe zachowania grzecznościowe, zarówno w postaci autonomicznych aktów etykiety, jak i aktów z obudową etykietalną, stanowią zbiór zróżnicowany pod wieloma względami. Do najważniejszych czynników różnicujących zalicza się: rodzaj sytuacji mówienia (oficjalna, nieoficjalna, neutralna), rodzaj kontaktu (bezpośredni, pośredni), hierarchię partnerów (zawodową, społeczną, intelektualną, intymną, okazjonalną), miejsce zamieszkania partnerów (duże miasto, miasteczko, wieś), wiek i płeć partnerów, liczba adresatów (jeden, kilku, audytorium), obecność bądź nieobecność świadków, dystans konwersacyjny, miejsce mówienia, cele mówienia, cechy indywidualne uczestników i świadków mówienia. Tego typu kryteria (rozmaicie hierarchizowane w konkretnych sytuacjach mówienia) każdorazowo wyznaczają uczestnikom grzecznościowych interakcji ściśle określone role i strategie. Gry grzecznościowe (oprócz gier innego typu), prowadzone na co dzień przez członków każdej społeczności (por. Goffman, 1981), zależą więc od tak wielu czynników pozajęzykowych, że ich opis stratyfikacyj-ny, abstrahujący od indywidualnych sytuacji mówienia, musi zawierać niezbędne uogólnienia.

I tak dwiema podstawowymi i w największym stopniu spolaryzowanymi warstwami omawianych zachowań jest warstwa oficjalna i warstwa nieoficjalna (por. przykłady przytoczone w punkcie Zróżnicowanie formalnojęzykowe). W obrębie każdej z obu tych warstw mamy do szynienia z dalszym uwarstwieniem, w związku z czym mówić można np. : etykiecie skrajnie oficjalnej, do której zalicza się zachowania przewidziane protokołem dyplomatycznym, i o etykiecie skrajnie nieoficjalnej, do której