31 (82)

5.    migracja pobudzonych komórek śródbłonka w kierunku komórek nowotworowych

6.    przeciąganie i .zakotwiczenie”

Czynniki chemiczne:

1.    prekancerogeny (ulegają przemianom metabolicznym w organizmie, nie eą bezpośrednią przyczyną)

policykliczne węglowodory aromatyczne: dym tytoniowy, smażone tłuszcze zwierzęce, wędzone ryły i mięso, dym fabryczny i smary, środki konserwujące aflatoksyna

2.    kancerogeny aktywne (ulegąją przemianom) związki alkalizi^jące

3.    kokancerogeny

czynniki wapółrakotwórcze, dym papierosowy ♦ alkohol, dieta wysokokaloryczna, hormony

Czynniki fizyczne:

1.    promieniowanie jonizujące (rentgenowskie, cząsteczkowe, kosmiczne)

■    powoduje powstawanie wolnych rodników tlenowych, uszkadzających DNA

*    wywołuje białaczkę, nowotwory tarczycy, sutka, płuc, ślinianek i skóry

2.    promieniowanie ultrafioletowe (UV A. UV B)

■    indukuje mutacje

*    powoduje powstawanie dinerów pirymidynowych

■    powstawanie raka podstawnokomórkowego oraz płaskonabłonkowego skóry i błon śluzowych

Czynniki    •

Wirusy, toksyny bakteryjne i pasożytnicze; zaburzenia hormonalne np. nadmiar estrogenów, wirusy onkogenne: WZW, HPV, EBV.

Teoria yogelstelna: ścieżka rozwoju nowotworu -> tor mutagenowi Trs^fomrare?f^:KóWotworo we i towarzyszy od kilku do kilkunastu niezależnych mutacji w różnych genach, kolejne mutacje coraz bardziej zmieniają fenotyp komórki na nowotwory. Model Volgelsteina ewolucji genetycznej i histologicznej raka jelita grubego (tzw. Vogelgram\

Normalny nabłonek ■> (utrata 5q APC) ■> hiperplazja nabłonka (hipometylacja DNA) wczesny gruczolak -> (aktywacja Ki-RAS) ■> pośredni gruczolak (utrata DCC) późny gruczolak (utrata P53) ■> rak -> przerzuty

Odsetek nowotworów uwarunkowanych rodzinnie wynosi 10-20%, rozwłjąją się one w wyniku predyspozycji jedno lub wielogenowej.

Grupa genów, których mutacje zwiększają szanse na rozwój nowotworu to geny podatności (wrażliwości, predyspozycji)

Geny ulegąją zmianom genu metabolizmu podstawowego komórki

1.    utrata genu APC (nabłonek)

2.    hipometylacja DNA (nabłonek hiperplazja)

3.    aktywacja Ki-RAS (wczesny gruczolak)

- 4. utrata DCC (pośredni grutzclak)

5. utrata TP53 (późny gruczolak; rak 4 przerzuty)

Dziedziczny niepolipowaty rak jelita grubego HNPCC:

-    mutacje genów MHR(MLH 1, MSH2, MSH6)

• występowanie ok. 15-20 lat wcześniej

-    prawostronna lokalizacja zmian

-    agregacja rodzinna choroby_

wieloogniskowość zmian

31