341

ET IN AJICADIA BOO — PIUVPl8V 341

I n. Blunt datuje obraz ze zbiorów Duke'a ot Deironshlre nu około 1030, z czym obecnie zkłonny jestem się zgodzi*?.

" Znaczenie tego zwyczaju PoumIm przecenił nieco, moim zdaniem. X Klein, An Afiałyria o/ Poussin*ś ..Et in Arcadia ego⁹*, „Art Bulletln". XIX, 1037, s. 314 I n.

«i 20b. np. H. Joufn, Confśrences de VAcad6mle Boyale de Peinture et de Sculp-tarę. Parta 1883. s. 04.

u Sannnzaro. Arcadia (wyd. Scherillo), s. 300, w. 257—267. Dalsze grobowce poja-wiaJa się w poemacie Sannazaro na s. 70, w. 40 ! n._f I na a. 145, w. 240 1 n. (dosłowne (łumaczcnfc z Wergllluszn. EklogŁ, X. 31 i n.).

m Zob. dyskusję pomiędzy W. Weisbachem, „fft in Arcadia ego’*, „Gazette des Beaux-Arts^M, seria 6, XVIII, 1037, s. 287 I n., I E. Fanofskym „Et in Arcadia ego” et te tombeau parlant, ibid., seria 6, XIX, 1038, s. 305 I n. W sprawie trzech epitafiów Michała Anioła, w których sam grobowiec zwraca się do widza („La scpoltura parła a chi legge ąuesti cerat”) zob.: K. Frey, tHe Dichtungen des Michelogniolo Buonarroti, Berlin 1807, nr LXXVII, 34, 38, 40.

«* G. P. Bellori, loc. ciU

«• A. Pśllbfen, Bntretiens sur les tries et lee ouorages des peintres, Parts 1660—85 (w wydaniu z 1705 r., IV. s. 71); por. też inskrypcję na rycinie Bernarda Picart wg obrazu Poussina z Luwru, wymienianą przez A. Andresena, op. cii., nr 417.

⁴⁷ Abbć du Bos, R£flexions crltiąucs sur la pośsie et sur la peinture (wydane po raz pierwszy w 1710 r.)_t I, cz. VI; w wydaniu drezdeńskim z 1760 r., s. 48 1 n.

⁴⁴ D. Diderot, De la pośsie dramatiąue, w: Oeuures complśtes, wyd. X Assćzat. Parls 1875—77, VII, s. 353. Opis tego obrazu, dokonany przez Diderota zawiera znamienne niedokładności: „II y a un paysage de Poussin ou Fon ooit de jeunes bergdres oui dansent au son du chalumeau [!]; et d rćcart, un tombeau avec cette inscription -Je duais aussi dane la dślicieuse ArcadieLc prestige de style dont il s’agit. tient gueUjuefoia d un mot qut detoume ma vue du sujet prlncipal, et <jui me montre de c$tś, comme dans le paysage du Poussin, 1’espace, le temps, la nie, la mort ou quelque autre Idśe grandę et mślancoliąue jetśe toute au traners des images de la gaietd" (por. też inną wzmiankę o Poussinie u Diderota w Salon de 1767, Oeuores compldtes, XI. s. 161; później przestawienie aussi stało się sprawą literatury francuskiej w tym samym stopniu, co przestawienie auch w Niemczech, co Ilustruje Et mois aussi, je fus pasteur dana VArcadie Deiille'a). Obraz opisany przez Diderota zdaje się wykazywać Jego znaną teorię contrastes dramatiąues, ponieważ Diderot wyobrażał sobie, iż przedstawia on pasterzy tańczących przy dźwiękach fletu. Błąd ten powstał prawdopodobnie wskutek pomylenia wspomnianego obrazu z którymś z innych dzieł Poussina, np. Bachana-liami z National Gallery w Londynie, czy Sioiętem Pana z Cook Collectlon w Richmond, względnie na skutek wrażenia wywołanego przez późniejszy obraz o tym samym tytule. Angelica Kauffmann wystawiła np. w 1766 r. obraz opisany w następujący sposób: „pasterz i pasterka pogrążeni w rozmyślaniu przy grobowcu, podczas gdy inni tańczą w oddali” (zob. Lady Victorla Manners i Dr W. C. Wiłllamson, Angelica Kauffmann, London 1924, s. 239; także C. R. Leslie, T. Taylor, op. cif., s. 200).

** W sprawie Jacęuesa DeliUe'a, Goethego i Schillera zob. przypisy 5. 6. W sprawie Mrs. Felleil Hemans (por. przypis 7) — motto, którym opatrzony Jest jej poemat, zdaje się mylić obraz Poussina z Luwru z którymś z późniejszych wariantów: „Słynny obraz Poussina przedstawia grupę pasterzy, młodzieńców i dziewczęta, nagle zatrzymanych w wędrówce, którzy doznają różnych uczuć na widok grobowca z napisem -Et in Arcadia ego».” W samym poemacie Folicla Hemans idzie śladami Sannazara i Diderota stwierdzając, że jest to grobowiec młodej dziewczyny:

Was sonie gentle kindred maid In that grace tofth dirgea laid?

Some fair creature, tolth the tona Of whoae notce d joy ia gonu?

“ Guotave Flaubert, Par les champs et par les grśvea, w: Oeutrres complśtes, XI. Parls 1910, a. 70; fragment ten wskazał mi łaskawie Georg Swarzenskl.

•* Zob.: Btichmann. loc. cii.