415

przerwa ‘czas, w którym czynność została przerwana i nie zaczęła się na nowo’, przestój, próba itp. W tym ostatnim przykładzie znaczenie czasu łączy się ściśle ze znaczeniem czynności próbowania. Znaczenie czasu pojawia się także obocznie w niektórych derywatach odczasownikowych z formantem -ek, np. odpoczynek, wypoczynek ‘czas, w którym się odpoczywa, wypoczywa’. Nazwą temporalną jest genetycznie niemotywowany dziś wyraz niedziela ‘czas (dzień), w którym się nie działa’. Synchronicznie strukturę temporalną mają nazwy typu: święto ‘czas, w którym się świętuje’, wczasy ‘okres, w którym się wczasuje’.

2.8.    NAZWY SPOSOBOWE

Znaczenie sposobu wykonywania czynności (bądź wykonania przy znaczeniach rezultatywnych) występuje wtórnie w niektórych NA jako dodatkowa informacja, pojawiająca się najczęściej w określonych kontekstach. Ten kontekst stanowią przede wszystkim czasowniki typu podobać się, poprawić, w połączeniu z którymi wiele NA nabiera omawianego znaczenia, np. Podoba mi się redakcja, kompozycja tekstu ‘to, jak jest zredagowany, skomponowany tekst’; podobnie: Podoba mi się zestaw, układ kolorów ‘to, jak są zestawione, ułożone’, Powinien być poprawiony przekład tekstu ‘to, jak jest przełożony’.

W niektórych derywatach znaczenie sposobowe jest podstawowe lub jedyne, np. chód ‘sposób chodzenia, to, jak się chodzi’, wymowa (np. angielska) ‘sposób wymawiania, to, jak się wymawia’, pismo (obok znaczenia wytworu) ma znaczenie ‘to, jak się pisze, sposób pisania’ (np. pismo wyraźne, czytelne), taniec. Wyłącznie znaczenie sposobowe występuje w derywatach od czasowników konotujących obligatoryjnie określenie sposobowe typu wygląd ( <-vvy-glądać jakoś) ‘to, jak ktoś wygląda’, zachowanie, postępowanie ‘to, jak ktoś zachowuje się, postępuje’.

2.9.    NAZWY ILOŚCIOWE

W pewnej grupie derywatów pojawia się obok znaczenia czynnościowego lub wytworowego informacja: ‘to, ile czegoś wytworzono (zrobiono)’, np. wytop ‘to, ile wytopiono’, utarg ‘to, ile (za ile) utargowano’, udźwig ‘to, ile może udźwignąć jakieś urządzenie’, zrzut ‘to, ile zrzucono’, ukop ‘to, ile ukopano’, spożycie, zużycie ‘to, ile spożyto, zużyto’. Większość z nich łączy znaczenie wytworu i miary wytworu: odłów ‘to, co (to, ile) odłowiono’.

Jak widać, znaczenie to charakterystyczne jest dla derywatów paradyg-matycznych męskich, rzadziej żeńskich (nadwaga, niedowaga) oraz kategorial-nego typu nazw czynności.

Inne znaczenie ilościowe występuje tylko przy czasownikach konotujących miarę odległości, np. rozstaw ‘odległość między rozstawionymi przedmiotami’. Podstawowy czasownik konotuje składniowo i semantycznie miarę odległości: Rozstawić szyny w określonej odległości.

415