462

ustawiona w dwa szeregi’, stulecie ‘okres stu lat’, dwuwiersz ‘utwór wierszowany lub wyjątek z takiego utwory liczący dwa wiersze’. O ile w typie pierwszym występują tylko formanty wewnętrzne (interfiks -o-, -u- lub formant interfiksalny zerowy przy trój- i czwór-), o tyle w typie drugim częste są formanty paradygmatyczne.

Wartą odnotowania cechą formalną pierwszych członów liczebnikowych jest występowanie w nich tematów liczebników zbiorowych trój- i czwór- lub czwor-o- (tylko wyjątkowo: czterowiersz, trzylecie, trzydniówka, czterotakt, czterosuw, ten ostatni z motywacją główną przymiotnikową).

Do endocentrycznych wypada również zaliczyć parę złożeń o strukturze N(N| + V): wodotrysk i wodospad, które najsłuszniej jest chyba interpretować jako ‘tryskającą czy też spadającą wodę’.

6.I.2.3. Struktura semantyczno-składniowa

złożeń nadrzędno-podrzędnych egzocentrycznych

(1)    Złożenia o strukturze N (N, + N₂)

W rzeczownikach tego typu formant jest wykładnikiem przedmiotu, którego część stanowi inny przedmiot, sygnalizowany przez N₂, natomiast N| może być wykładnikiem:

a)    części N₂, por. szczecionóg, stawonóg, kolcogiów,

b)    przedmiotu, do którego N₂ jest podobne, por. widlonóg, liścionóg, szablodziób, tarczoglów, nożoząb;

c)    przedmiotu, który stanowi lokalizator N₂, por. brzuchonóg, grzbietoplat, nosorożec.

Dla grupy tej, reprezentowanej głównie przez terminy botaniczne i zoologiczne, charakterystyczne są formanty złożone, interfiksalno-paradygmatyczne, wyjątkowo interfiksalno-sufiksalne.

(2)    Złożenia o strukturze N(A + N,)

W grupie tej formant najczęściej jest wykładnikiem desygnatu, którego częścią jest desygnat N,; A wyraża cechę N|. Por. białogon, grubodziób, krótkoszpon, równoleglobok, górnopłat, białoszyjka, bosonóżka. Funkcja A jest we wszystkich rzeczownikach tej klasy taka sama - zawsze wyraża ono cechę N|. Natomiast N, scharakteryzowane bliżej przez A może być określeniem stanu desygnatu sygnalizowanego przez formant (wysokociśnienowieć), zbiorowości, której ten desygnat jest członkiem (por. czamoseciniec, czerwonoarmista, białogwardzista; określenia przymiotnikowe mają tu sens przenośny) lub miejsca, z którego pochodzi, por. cudzoziemiec, obcokrajowiec.

(3)    Złożenia o strukturze N(Num + N,)

Rzeczowniki z liczebnikiem głównym w pierwszym członie określają desygnaty, które charakteryzują się posiadaniem części określanych przez N, w ilości wyrażanej przez Num (np. dwukólka, jednopłatowiec, jednorożec, dwurzędówka, dwuścian, czworobok, trójnóg), składają się z desygnatów N| w ilości określanej przez Num (np. dwukropek, wielokropek, półton, dwuton) lub charakteryzują się wiekiem czy też częstotliwością ukazywania się, określoną

462