553

współpracować, współżyć, odpowiada więc znaczeniu określeń wspólnie, razem z kimślczymś. Współsubiekt jest konotowany i wyrażany połączeniem z + instr. lub też występuje w postaci mnogiego podmiotu. Prefiks ten tym się wyróżnia spośród prefiksów rodzimych, że nie zmienia aspektu niedokonanego podstawy na dokonany.

23.4.4.    Charakterystyka akcji ze względu na subiektywny cel

Należą tu rzadkie formacje pochodne od czasowników ruchu ukierunkowanego z formantem prze-(...się), który oznacza, że akcja odbywa się bez wyraźnego celu zewnętrznego, dla przyjemności, por. przebiec się, przejść się, przejechać się, przewieźć (kogoś). Są one bliskie użyciom czasowników determinatywnych z zaimkiem sobie: pobiegać sobie, pośpiewać sobie (por. s. 546).

23.4.5.    Formacje zmieniające perspektywę funkcjonalną zdarzeń

W grupie tej umieszczamy derywaty tworzone przede wszystkim prefiksem o(b)-, rzadziej wy-, z || s-, którym można przypisań bardzo ogólne znaczenie: wyrażanie aktywnego stosunku subiektu do wyróżnionego obiektu (przedmiotowego lub zdarzeniowego) przy kompletnym, wyczerpującym wykonywaniu akcji podstawowej. Zaliczamy tu takie formacje, jak obdarować (kogoś czymś), obgadać (kogoś, coś), obmyślić (coś), obszyć (kogoś), okłamać (kogoś), okraść (kogoś), omówić (coś), opić (coś), opłakać (kogoś, coś), opisać (kogoś, coś), opracować (coś), oprać (kogoś), ostrzelać (kogoś, coś), a także spryskać (kogoś czymś), wygwizdać, wykpić, wyśmiać (kogoś, coś). Dzięki prefiksowi zachodzi jednak istotna zmiana w strukturze informacyjnej i formalnoskładniowej zdań w porównaniu z czasownikami podstawowymi: jeden z obiektów pozostających na dalszym planie zostaje przesunięty do pozycji obligatoryjnego dopełnienia biernikowego, derywat jest więc zawsze przechodni, niezależnie od cech konotacyjnych podstaw. Nawet przy przechodnich czasownikach podstawowych następuje w derywatach zmiana hierarchii argumentów i nie implikowanych składników sytuacji, sygnalizowania innym sposobem ich wyrażania. Zawsze powstaje nowy formalny schemat zdania odzwierciedlający inną perspektywę funkcjonalną, por. Jan darował Piotrowi książkę —> Jan obdarował Piotra książką, Paweł ukradł (wszystkie) pieniądze Markowi -* Paweł okradł Marka (z pieniędzy), Zespół pracuje || pracował nad tym projektem -» Zespół opracowuje || opracował ten projekt, Jan śmiał się z Maćka -* Jan wyśmiał || wyśmiewał Maćka, Syn płacze || płakał z powodu śmierci matki -> Syn opłakuje || opłakał śmierć matki. Przykłady te ukazują również, że obecność prefiksu pozwala działania oznaczane przez derywaty wyrazić w aspekcie dokonanym i niedokonanym, nawet jeśli znaczenia podstaw tej możliwości nie dopuszczają.

Czasowniki tej grupy nie są jedynymi derywatami, w których formanty prefiksalne zmieniają hierarchię argumentów i rekcję podstaw (por. np. s. 557). W pozostałych zmiany te są jedynie konsekwencją wprowadzenia do derywatu wyraźnych znaczeń „akcyjnych”, np. X leżał na plecach —> X odleżał plecy ‘X uszkodził (zranił) sobie plecy leżąc na nich’. Natomiast w tej grupie zmiany te są główną funkcją prefiksów.

553