apoptoza019

cznych krwi, ulega syntezie dopiero po ich stymulacji.

W omawianych szlakach sygnalizacji apoptotyczncj utworzenie kompleksu DI SC doprowadza w obecności kolejnego białka FLASH (homologicznego z białkiem CED-4, występującym u C. elegans; ang. FLICE-asAY^c/^/eJ huge protein) do aktywacji prokaspazy-8 [111], opisywanej również FLICE (ang. FADD-l/A'^ ICE), która z kolei aktywuje kaspazę-3 (lub -6, -7) bądź kaskadę kaspaz i zdarzenia wiodące do apoptozy [84, 100].

Wśród ścieżek sygnalizacyjnych apoptozy wymienia się tzw. szlak pseudo-receptorowy, opisany w cytotoksycznych limfocytach T (CTL) oraz w komórkach NK. Wymienione komórki produkują białko perforynę i zasadowe białko o naturze glikoprotciny, proteazę serynową— gran-zym B (GrB), znany również jako frag-mentyna-2, które są następnie kierowane do komórek uśmiercanych [76, 89, 250]. Perforyna tworzy w błonach tych komórek kanały, przez które wnika GrB i indukuje śmierć dwiema drogami [224]. W tzw. drodze „cytosołowej" GrB, podobnie jak kaspazy, dokonuje cięć substratów między cząsteczką kwasu asparaginowego a kolejnym aminokwasem, aktywując w pierwszej kolejności kaspazę-3. Ta z kolei usuwa prodomenę kaspazy-7, czyniąc ją aktywną w uruchomieniu kaskady kaspaz, której działanie prowadzi do destrukcji komórki (rys. 23.4) [285]. Natomiast mniej wyjaśniona droga „jądrowa" z udziałem GrB prawdopodobnie angażuje białka regulujące cykl komórkowy [62]. Granzym 13 może również usuwać inhibitor cndonuklcazy DFF45/ICAD, a także dokonywać cięcia proteolitycznego białka Bid [62, 162]. Ostatnio doniesiono, że GrB i kaspaza-3 rozszczepiają w tym samym miejscu en-donukleazę DFF/CAD, powodując uwalnianie polipeptydu o m.cz. 28 000, co wydaje się istotne dla fragmentacji DNA w komórkach nie wykorzystujących kaspaz na szlaku przekazu sygnału śmierci [224].

23.4.3. Szlak wewnętrzny apoptozy

W tzw^;. ścieżce wewnętrznej apoptozy kluczową rolę pełnią niitochondria i te struktury stanowią ośrodki decyzyjne o życiu i śmierci wielu typów komórek [42, 46, 57, 86, 87, 185, 226]. Struktury te od dziesiątek lat znane przede wszystkim jako „fabryki energetyczne” komórek (por. rozdz. 19) są rówmież miejscem gromadzenia się wielu białek, które w wyniku odpowiedniego sygnału mogą się przedostawać do cytoplazmy uczestnicząc w realizacji programu śmierci [86, 100, 131, 140]. Earnshaw' [57] w przeglądzie dotyczącym udziału mitochondriów w apo-ptozie nazywa je „spiżarnią trucizny” (ang. poison cupboard). Wśród czynników uruchamiających mitochondrialny szlak śmierci wymienia się m.in. wzrost stężenia reaktywnych form tlenu (ang. reactive o.vvgen spec i es; skrót — ROS), tlenku azotu, jonów Ca²’, szok termiczny, toksyny, zaburzenia transportu elektronów, uszkodzenia DNA [42, 230, 244]. Sygnały śmierci indukują szereg zmian, wśród których jako wczesne uznaje się otwieranie porów mitochondrialnych, tzw. niegaka-nałów (opisywanych rówmież jako PTP; ang. permeability transition porę), powstających w miejscach styku zewnętrznej i wewnętrznej błony tych struktur [46, 83, 86]. W ich skład wchodzi translokaza nukleotydów- adeninowych — ANT (ang. adeninę nucleotide translocator) zlokalizowana w błonie wewnętrznej, tworząca kompleks z poryną — VDAC (ang. \ol-tage-dependent 'anion channel) i obwodowym receptorem benzodiazepiny — BPR (ang. benzodiazepine perrpheral receptor) — składnikami błony zewnętrznej mitochondriów (rys. 23.5). W megakana-łach zidentyfikowano również szereg enzymów (kinaza kreatynowa, syntaza kar-diolipiny, heksokinaza, kinaza glicerolowi, peroksydaza glutationowa 4, dehydroge-naza/izomeraza 3p hydroksysteroidów), białka macierzy (cyklofilina D) oraz inne