biedermeier1

BIHDF.RMKIHR

BIHDF.RMKIHR

bi kijek iv« i:i er

Biedermeier Iuh bicdcrmcicryzm — termin pochod/j|cy od nuzwiska postaci fikcyjnej, poety stworTonego w celach satyrycznych przez L.. Eichrodta i A. Kussmaula w cyklu utworów Ardtrrmrirr ł- te<łcr łust ogłaszanych od 1850 r. na łamach ..Fliegenden BI ii t tern", stosowany na terenie Niemiec do określania mieszczańskiego stylu kultury z I. 181 5—1848 analogicznie do innych umownych terminów, jak np ..wiktorianin" czy „Mr Prudhomme". Polska nauka o literaturze stosuje go ostatnio szczególnie wobec krajowej prozy narracyjnej powstałej po wydarzeniach I. 1846- 1848. niekiedy wszakże określa się także zjawiska przejściowe między romantyzmem a realizmem w całym okresie między powstaniowym (M. Żmigrodzka). Termin z uwagi na pierwotnie przypisywane mu znaczenie miał przeciwników, obecnie zaś — częściowo zlcksykalizo-w.my — na terenie historii literatury używany jest rzadziej, utrwali! się jednak w historii sztuki, kultury materialnej i obyczaju. Ponieważ pisarski dorobek biedermeieru nie był znany w ówczesnej Polsce, zatem nic stwarza możliwości badań ..wpływologicznych**. Biedermcicryzm jako termin ogólny ostatnio zanika, częściej jest stosowany w interpretacjach szczegółowych niż w opracowaniach syntetycznych.

Początki biedermeieryzmu w literaturze polskiej pojawiły się przed r. 1840 w opowiadaniach P. Jankowskiego, w Domku mojego dziadka (1840) I. Chodźki (niekiedy też wskazuje się na jego pierwsze sygnały w powieściach E- Ja raczęwskiej). wszelako podówczas ujawnia! się on w ścisłym powiązaniu z romantyzmem, jak np. w Poecie i świecie (1839) J. I. Kraszewskiego lub w Pantoflu (1840) L. Szlyrmcra; nurtem dominujący stał się w I. 50-tych.

Pomimo że nurt ten nie wytworzył odrębnej świadomości programowej czy teoretycznej, żc utwory spod jego znaku częstokroć współistniały z elementami realizmu, żc wreszcie charakteryzuje je spore zróżnicowanie, to możliwe jest wskazanie grupy reprezentatywnych dzieł składających się na jego korpus. I tak do biedermeieru zaliczane są powieści Kraszewskiego, m.in. Historia o bladej dziewczynce spod Ostrej Bramy ( 184 I ). Pamiętniki nieznajomego ( 184ó). Dz i wadia (1849- 1850). Komedianci (1851). Jary na ( 1850). Tomko Prawdzie (1850). Złote jabłko (1852), Stary sługa (1851). Powieść bez tytułu (1855); powieści Z. Kaczkowskiego — Dziwo-żona (1855), Wnuczęta ( I 855). Bajronista ( 1 857); N. Żmichowskiej Księga pamiątek ( I 847 1848); J. Dzicrzkows-ktego Rodzina w sałonie < 1853). Próżniak (1856). Serce kobiece (1858); szkice powieściowe Szlyrmcra — PantofelPowieści nieboszczyka Pantofla (1844). Światło i cienie (1847 1848). fragmenty Nocy bezsennej (1859); J. Zach aria siew icza Uczony (1855) i Renata (1858). a także powieści Wilkońskiej. Zawadzkiego. Niewiarowskiego i innych.

Wskazywany zazwyczaj jako jeden z najwybitniejszych reprezentantów biedermcicryzm u J. Korzeniowski, zwłaszcza jako autor Wędrówek oryginała (1848). Nowych wędrówek oryginała (1851). Emeryta (1850). Tadeusza Bezimiennego (1852). Garbatego (1853). w świetle ostatnich badań (J. Bachórz) uzyskał pozycję własną i wykraczającą poza zawartość znaczeniową tego terminu. Mimo żc jego pisarstwo wykazuje cechy niewątpliwie bicdermcierowskie. obecnie widziany jest głównie jako twórca ,.realizmu mora li stycznego" (protorealizmu) z uwagi na wierny zapis mentalności szlacheckiej, ścisłą „obserwację wizualnej strony życia" oraz pochwałę życiowego rozsądku.

Zasadniczą przyczyną wiodącą do wprowadzenia nazwy „biedermeier** dla określenia wspomnianej twórczości prozatorskiej jest jej odmienność zarówno wobec romantyzmu, jak ¹ realizmu oraz uobecnienie elementów zdecydowanie swoistych. Spory wpływ na uformowanie się nurtu miała niezdecydowana i ..półśrodkowa** sytuacja polityczna: odstępowanie po 1848 r. od idei rewolucyjnego czynu i nieufność do skrajnego konserwatyzmu. Stąd i powieściopisarstwo biedermeierówskie charakteryzuje kompromisowość. wynikająca przede wszystkim z zaniechania romantycznie pojmowanego bohaterstwa. Dominacja tematyki współczesnej połączona została ⁷* Pierwiastkami pochodzenia sentymentalnego, takimi jak czułostkowość i idylliczność. Budowanie światopoglądu biedermeierowskiego oparte na tendencjach wiodących do złagodzenia obrazu świata zasadzało się nu koncepcji opat r z. n ościowego Boga jako siły sprzyjającej ludziom, a uobecniającej się nic tyle w dziejach, ile na planie codzienności i jej małych spraw, pozbawionych romantycznego wymiaru demon izm u. Biedermeier widzi człowieka jako istotę zdolną pokonać zło w sposób indywidualny — na drodze wysiłku etycznego. Jest w tym optymistyczne założenie możliwości wewnętrznego doskonalenia sil duchowych, moralnych i intelektualnych człowieka poprzez wykształcenie, pracę i ufność w Boga. Wiara w pozytywną przemianę zaowocowała powieściowymi programami postawy organiczni ko wskiej w sferze życia społecznego. Romantyczna opozycja irracjonalizmu i racjonalizmu zyskała w biedermeierze złagodzoną postać, podobnie jak dążeniem do równowagi naznaczona została antynomia indywidualizmu • i*-—*—*—