CCF20091110008

- -■' •?='•••'’■ "    _ .........

/. ,/Yoirr Joiihy ho nl ml i    31

ryz m w I >;i < 1 ;i 11 i 11 pojęć; ich '/narzerur ograniczone .jrjjt. do przedstawienia poszczególnych czynności i zachowania. Operacjonalny punkt widzenia dobrze ilustruje P. W, Bridgmana analiza pojęcia długości ⁶:

Dokładnie wiemy, co rozumiemy przez, długość, jeżeli potrafimy powiedzieć,, czym jest długość dowolnego i każdego przedmiotu, a fizyk nie wymaga niczego więcej. Aliy znaleźć długość przedmiotu, musimy przeprowadzić-pewne czynności fizyczne. Pojęcie długości jest zatem wyznaczone wówczas, gdy czynności, poprzez które mierzy się długość, są wyznaczone, to znaczy,, pojęcie długości nic pociąga za sofią nic „więcej, tylko zfiiór czynności, poprzez które długość jest określana. Ogólnie: przez jakiekolwiek pojęcie nie rozumiemy nie więcej niż. zfiiór czynności;..Ifojycifjest synonimiczne z odpo-L winili im zbiorem czynności.

Bridgman dostrzegał rozlegle implikacje takiego sposobu myślenia dla ogółu społeczeństwa⁶:

Przyjęcie operacyjnego punktu widzenia pociąga za sobą znacznie większe-niż zwykle ograniczenie sensu, w jakim rozumiemy „pojęcie”, oznacza, daleko sięgającą zmianę we wszystkich naszych nawykach myślowych,, w tym, że nie będziemy już pozwalać sobie na używanie, jako narzędzi, naszego myśleniu, pojęć, dla których nie potrafimy podać adekwatnego, wyjaśnienia w terminach czynności.

Przepowiednia Bridgmana spełniła się. Nowy sposób, myślenia jest obecnie dominującą tendencją w filozofii, psychologii, socjologii i innych dziedzinach. Wicie z naj-. bardziej kłopotliwych pojęć jest „eliminowanych” przez wykazanie, że nie można podać ża nego/julekwatnego wy-.

^b P. W. Bridgman, The Logic oj Modern Physics (New York, Macmillan, 192f(), s. 5. Opcracjonizm był odtąd udoskonalany i modyfikowany. Sam Bridgman rozciągną! pojęcie „czynność” tak, żc obejmuje ono „papierko-wo-olówkowc” czynności teoretyka (w: Philip J. Frank, The Yalidation. oj Scienlific Theories, Boston Beacon Press, 1954, rozdz. II). Główny impuls, pozostaje taki sam: jest „pożądane”, aby te papierkowo-olówkowe czyn-,, ilości „były ostatecznie zdolne do kontaktu, chociaż być może nic bez poi-, redniego, z czynnościami instrumentalnymi”.

⁴ P. W. Bridgman, The Logic oj Modern Physics, wyd. cyt., s. 31.

jaśnienia ich treści w tcrminacli czynności lub zachowania. Gwałtowny atak radykalnycłi empirystów (w dalszym ciągu, w rozdz. VII i VIII, będę badał ich roszczenia do bycia empirystami) dostarcza w ten sposób metodologicznego usprawiedliwienia dla zdemaskowania umysłu przez intelektualistów — usprawiedliwienia pozytywizmu, który w swym odrzuceniu transcendujących elementów Rozumu stanowi akademicki odpowiednik zachowania społecznie pożądanego.

Poza akademickim establishmentem „daleko-sięgająca zmiana wszystkich naszych nawyków myślowych” jest bardziej poważna. Służy ona skoordynowaniu idei i celów z ideami i celami wymaganymi przez panujący system, służy włączeniu ich do systemu, a odrzuceniu tych, które nie dadzą się z nim pogodzić. Panowanie takiej ji clnowyiniarowoj rzeczywistości nie oznacza dominacji materializmu ani tego, że wyczerpuje się aktywność duchowa, metafizyczna i artystyczna. Przeciwnie, istnieje wiele zaleceń w rodzaju: „Módlcie się razem w tym tygodniu”, „Dlaczego nie doświadczyć Boga”, zen, ■egzystcncjąlizni i sposoby życia bitników etc. Jednak takie sposoby protestu i transcendencji nic są już sprzeczne i negatywne wobec status quo. Stanowią one raczej obrzędową część praktycznego zachowania, jego negację nieszkodliwą i szybko są wchłaniane przez status quo jako część jego uzdrowicńczej diety.

Jednowymiarowa myśl jest systematycznie wspierana przez tych, co robią politykę, oraz ich dostarczycieli masowej .informacji. Ich uniwersum dyskursu wypełnione jest samo-uprawomocniającymi się hipotezami, które bez-, ustannie i w sposób zmonopolizowany powtarzane, stają się hipnotyzującymi definicjami lub nakazami. Przykła-