dramat12

179

DRAMAI

wMiw |w\il 18)6). $i| lo pr/cwa/mc i/u. s/luki / (c7i| i pr/cwii/mc l/w sztuki dobrze skrojone, _i(    V|ę - zits/iij dość olwanie - nu c/ęsto granych w tych lalach w polskich

Kutrach francuskich komediach II Cesarstwa

Natomiast obliczone jedynie na komiczny efekt teatralny farsy i niefrasobliwe komedie pisał u tych samych latach we Lwowie i, A. Fredro, syn autora /ml)¹, Stworzył on wiele icdnoikićwck chemie grywanych we wszystkich polskich teatrach, ho łatwych do inscenizowania i wdzięcznych dlii aktorskich popisów (m in. PjtĘ wdaniem, wyst. 1865; Posażna jedyna-r.ka. wysil 1868; Piosnka mp:k wyst 1866; (miliwn facullatis, wyst, 18)1; Kalosz wyst. 18)8), ora/ kilka komedii wicloaklowych (m in. Drzemka panu Prospera, wyst, 1866; Obce :wioły, 18)2 73; Wielkie bractw, wyst. 1875). W r, 1875 Świętochowski pod pseudonimem Władysław Okoński wysiał na konkurs krakowski dramat w 3 aktach Niewinni. Utwór nie został nagrodzony, ale komisja konkursowa zaleciła go do grania i wkrótce doczekał się premier we wszystkich czterech ówczesnych ośrodkach teatralnych, Zaraz też wywołał ostrą krytykę za ukierunkowanie „tendencji”. Kamieniem obrazy było to, żc stereotypowy trójkąt małżeński został w utworze wytłumaczony i usprawiedliwiony deterministycznym potraktowaniem ludzkiej woli. co kwestionowało tradycyjne zasady moralne i podstawy chrześcijańskiej nauki o człowieku.

Świętochowski w utworach teatralnych z lal następnych kontynuował swą prowokującą ofensywę, W 1876 r, drukowa! Ojca Makarego, atakując celibat duchowieństwa, a w r, 1878 Piękną - dramat o kobiecie, która przeżywa konflikt moralny w starciu z doktryną usprawiedliwiającą bezwolne poddawanie się instynktom. Oba te utwory w teatrach zignorowano. Można by w nich widzieć zapowiedź problematyki dramatu naturalistyczncgo.

Inną próbą przełamania powierzchowności agitacyjno-wychowawczej dramatów społe-czno-salonowych był zamiar przekształcenia scen ogródkowych w teatry ludowe, oferujące widzom niewykształconym dzieła umoralniające. W jednym z „ogródków" warszawskich wystawiono nagrodzoną uprzednio na konkursie krakowskim sztukę Anczyca Emigracja chłopska (1877). Utwór len podjął tradycję ludowych „obrazków dramatycznych”, które od czasów Bogusławskiego i Kniaźnina pokazywały na scenie wieś polską w kostiumie sentymentalnym. Anezyc w 1,50-tych by! w Krakowie jednym z reformatorów tego gatunku, przedstawiając demoralizujące chłopa stosunki na wsi pouwłaszczeniowej w satyrycznych kontekstach (Chłopi arystokraci, wyst, 1849; Lobzowianie, 1854; Flisacy, wyst. 1855; Błażek opętany, wyst. 1856). Emigracja chłopska związała zaś śpiewy i tańce z akcją ukazującą groźne, nieraz tragiczne konflikty społeczne na wsi i niebezpieczeństwa czyhające na nieoświeconego, naiwnego i bezwolne-

go chłopa.

Sukces teatralny sztuki Anczyca pociągnął za sobą innych twórców: A. Staszczyka (Noc świętojańska (1881) i inne) i J. Galasiewicza (Czartowska lawa, 1880, Ciarachy, wyst. 1890). Utwory te poruszały te same problemy wsi chłopskiej, które przedstawiali w powieściach i nowelach Kraszewski. Orzeszkowa, Sienkiewicz, Prus, Konopnicka. W tej konwencji zaczęto je

zresztą niebawem adaptować na scenę - kilku adaptacji doczekała się Chata za M Kraszewskie-

go (najwcześniejsza 1884 G, Zapolskiej). Potem (w 1,80-tych i później) ten nurt tematyczny po

niepowodzeniu akcji przekształcenia „ogródków" w teatry ludowe przeniknął także na inne sceny

w całej Polsce, tracąc coraz bardziej aspekt umorainiająco-wychowawczy, przejmując zaś konstrukcję i tradycyjną funkcję melodramatu, rozszerzając też zakres tematyczny takich utworów na środowiska rzemieślników i drobnomieszczaństwo. Repertuar tego rodzaju pomnożyli swymi utworami: K. Junosza (Szaniawski) (Dziatwa Syreny, wyst. 1880; Chłopski mecenas, 1880),

L. Swiderski (Ojcowizna, 1881; Biedni, wyst. 1881; Złote więzy, wyst. 1882), F. Dominik (Kąkol,

wyst. 1881; Wigilia w. Andrzeja, wyst. 1884; Król dziadów, wyst. 1885), W. Gutowski (Surdut i siermięga, wyst. 1881; Dopust boży, wyst. 1886), wreszcie także w swych pierwszych utworach scenicznych G. Zapolska (Małaszka, wyst. 1886; Kaśka Kariatyda, wyst. 1895).

Świat z przedmieść wielkomiejskich i z małych miasteczek wszedł na scenę teatralną początkowo (w 1,40-tych i 50-tych) poprzez podobne „obrazki ze śpiewami i tańcami” K. Kucza i A, Wieniarskiego, lecz wyraźniej jeszcze poprzez adaptacje głośnych wodewilów paryskich lub wiedeńskich: Galgonduch, czyli Trójka hultajska J. Nestroya oraz Robert i Bertrand, czyli dwaj złodzieje L. Brunschwicka i A. Lciwena w adaptacji Anczyca. W teatrach ogródkowych od r. 1876 wielkiego powodzenia doznawały operetki F. Szobera z muzyką A. Sonnenfelda: Połóż po Warszawie (wyst. 1876), Modniarka warszawska (wyst. 1878) i inne, gdzie pokazywano skarykalu-rowanc sylwetki warszawskich cwaniaków i pięknoduchów oraz scenki rodzajowe urozmaicono

kupletami. W r. 1879 wzbogaciła ten repertuar znakomita krotochwila S. Dobrzańskiego Żołnierz królowej Madagaskaru.